Euskarak estatua behar du

Beñi Agirre Oiarzabal.

Euskararen misterioa ez omen da bere jatorria, gaurdaino iraun izana baizik. Carles Puigdemont Kataluniako presidenteak esan berri duen bezala, “kataluniera bezalako hizkuntzak, estatu batek babestuta daudenean, indartu egiten dira”. Ez zaio arrazoirik falta. Hizkuntza batzuentzat gainera, indartze hori, hil ala bizikoa izan liteke. Gaurdaino iraun izanaren misterioa argitu dezakeena, agian.


Euskarak badu zenbait estatu-administrazioen aldeko jarrera eta babesa; baina, ez estatuarena. Ez Espainian, ezta Frantzian ere. Kontua ez da tarteko erakunde horien euskararen aldeko lana gutxiestea edo alboratzea. Ezta pentsatu ere. Bide horretatik egin den eta egiten ari den lana beharrezkoa da; eta beharrezkoa denez, indartzeko ere bada. Kontua da (Pako Aristiri hartutako ideiaren ildotik), boterearen piramidearen erdi mailako estamentu batzuen konplizitatea badugula; boterearen erpineko estatuarena, ordea, ez. Euskara indartuko da benetan erpin-botere horrek, estatuak, euskara indartzeko jarrera hartzen duenean. Hortaz, bi aukera bakarrik daude: oraingo estatu frantses-espainolak euskara bultzatzen dute, ala, euskarak erpina irabazten du.

Aipatu solasaldi berean honela esaten zuen Carles Puigdemont presidenteak: “Gure hizkuntzak luze iraun badu, mendeetan zehar etengabeko erasoei boluntario-belaunaldiek aurre egin dietelako izan da”. Euskararentzat ere balio du hausnarketa horrek. Baita berak esandako ondokoa ere: “ Bizirik gaude, etenik gabe lotu garelako hizkuntzaren defentsarako kate luzean”. Aurrekoek ereindakotik elikatzen gara gu, eta guk ereindakotik izango dira besteak.

Izan ginelako gara eta garelako izango dira, esaten dugu euskararen transmisioaren garrantzia azpimarratu nahi dugunean. Kate bat da. Belaunaldi bakoitzak ez du hizkuntza berria asmatzen, ezagutzen duenetik abiatuta berritzen du hizkuntza hori unean uneko testuinguru historikora egokitzeko. Harrigarria dena zera da, euskararen zientziaren alorrerako balio argia duela defendatzen duten batzuek zergatik ez dioten balio bera ematen bestelako zientziatan. Adibidez, historian ala zientzia politikoetan. Ez dugu herri bat asmatu beharrik, baginen, bagara eta botere nahikoa erdiesteko gaitasuna dugun neurrian, izango gara.

Estatu propioa berriro izateak, ez du berez, euskararen etorkizuna ziurtatuko. Hori ere egia da. Puigdemontek esaten duena, ordea, zera da: harenganako babesak hizkuntzaren balioa indartu egingo duela. Bide horretan, Kataluniako presidenteak azken ekarpen bat egiten digu, guretzat ere baliagarri izan daitekeena: “Aspalditik ulertu dugu hizkuntzen etorkizuna ez dagoela soilik legeetan, ezta erasoei aurre egiteko gaitasunean. Hizkuntzaren etorkizuna hiztunen baitan dago batez ere”.

Bai zientzia politikoan, bai historian, bai eta hizkuntzaren berreskurapenean ere, subjektuaren definizioa da gakoa. Euskararen berreskurapenaren subjektua euskal hiztuna da. Hamaika hizkuntza eta mintzamolde izan daitezke eremu jakin batean, New Yorken adibidez, bata izango da hegemonikoa ordea. Estatuarena. Boterearena. Ez derrigorrez hiztun kopuru handiena duenarena, baizik eta berera erakartzeko, besteengandik zilegitasun apur bat handiagoa duela justifikatzeko, diskurtsoa inposatzen duen boterearen laguntza lortzeko gaitasuna duen hizkuntza izango da garaile. Hortaz, boterearen, estatuaren, laguntza izateak hegemonikoa izaten ere laguntzen du.

Beste modu batera galderak eginda ere planteatu daiteke gaia. Adibidez, estaturik ez izatea neutroa da? Estatu quo egoera honek laguntzen digu? Betierako berdinketa edo empate eterno egoerak noren alde jokatzen duen ikusteko, egungo egoerari begiratzea besterik ez dago. “Elebitasuna”, “eleaniztasuna”, “hizkuntza guztiek tratu bera behar dute”, “ez bataren ez bestearen alde ez da egin behar” bezalako ideiek, noren alde jokatzen dute? Bistakoa da, estatua duen hizkuntzaren alde. Gure kasuan, gaztelaniaren eta frantsesaren alde. Hortxe frogarik argiena guk geuk ere errebindikatzeko geure estatu propioa. Euskarak estatua behar du, euskaldunok ere bai.


(BEÑI AGIRRE OIARZABAL euskara irakaslea da)

• Estreinakoz Zuzeu agerkarian argitaratua, 2016-03-04an.