Eskertu egin nahi diot Andres Urrutia euskaltzainburuari joan den 2015eko irailaren 10ean ate joka etorri nintzaionean, Euskaltzaindiaren ateak parez pare zabaldu izana. Sustapen batzordeari ere eskertu nahi diot gaurko (2016-02-12) jardunaldi hau antolatu izana eta, bereziki, zuen guztion aurrean, eskerrak eman nahi dizkiot nire familiari, Maiteri, Axierri eta Oihaneri, beraien laguntza eta babesik gabe gaur ez nintzelako hemen izango. Gaur ere, hemen dira, beste behin, babesa ematera etorrita. Eta, eskerrak ematen hasita, Elefanteari buruzko iruzkinak eta hausnarketak igorri dizkidaten euskaltzale ekintzaile eta aditu guztiei nire esker betea adierazi nahi diet, izan ere, beraien iruzkinek eta hausnarketek Elefanteari beste dimentsio bat eman diote. Beraien ekarpenik gabe, seguru asko, gaur ez ginen hemen izango.

Lehenik eta behin, hasteko, aitormen bat egin behar dizuet: Gaur hona zoritxarrak ekarri nau. Hobeki esan, zorritxarretik ateratako ausardiak ekarri nau hona. Joan den martxoaren hasieran, Joshua A. Fishman soziolinguista handia zendu berritan, jaso nuen zoritxarreko minbiziaren berria. Eta, nire burua, bizitzak jartzen dizkigun bidegurutze horietako batean aurkitu nuen. Une hartan ez nekien bizitzaren partidaren bigarren zatia jokatzen jarraituko nuen, luzapenean nengoen edo deskontuko minutuetan. Xabier Letek Habanera kantan esaten duen bezala «Jaio ginen, bizi gara...». Jaio ginen, bizi gara eta hiltzea zor dugu; eta denok, horretan zordun jarraitu nahi dugu. Ahalik eta urte gehien igaro nahi ditugu jaio ginenetik dugun zorra ordaindu gabe. Jon Sarasua ere ni pasatzen ari naizenetik pasatutakoa da eta berak ohartarazi zidan "minbizi" hitzak bere baitan duela "bizimina" eta, ni ere, horri atxiki nintzaion hasiera-hasieratik.

Horrelako egoeretan egin ohi den bezala, bizitzari eta bizipenei begirada bat bota eta nire eguneroko lan-ardura dudan Euskara nirearen antzeko bidegurutze batean dugula ohartu nintzen, hobeki esan, aspaldian nengoen ohartuta euskararen abeleraz, eta nire aletxoa jartzea otu zitzaidan. Nire hasierako helburua xumea zen: arazoaz ohartaraztea, arazoa ikustaraztea, horregatik jarri nion "Elefantea Ikusi" izenburua idatzi nuen artikuluari.

Elefantea nire gaixotasunaren terapia gisa erabili dudala ere esango dizuet. Jaso ditudan erantzunak eta animoak aurrera egiten lagundu didate, indarra eman didate aurrera egiteko. Ilusio bat.

Elefantearen artikulua idatzi nuenean ez zitzaidan burutik pasatu, ezta ametsetan ere, gaur hemen zuen aurrean egon behar nuenik. Baina bizitzak behin bakarrik ematen duen aukera horietako bat da gaurko hau. Ni, gaur, hona, barruak aginduta etorri naiz, egin beharreko zerbait egitera etorri naiz. Ez dakit noraino iritsiko den gaurko hau baina, bizitza “momentu hura” bizitzea ere badenez, nik, gaurtik aurrera, nire buruari esango diot: Patxi, egin beharrekoa egin huen! Mark Twain, Mississippi ibaiaren ertzean jaiotako Amerikako Estatu Batuetako idazleak esan ohi zuen, 20 urteko tartea igarotakoan, atzera begira jarritakoan, egindakoek baino damu handiagoa eragiten dutela egin gabe utzitakoek. Nik, behintzat, gaurkoaren damurik ez dut izango.

Albert Einsteinek, berriz, zioen “Sekula huts egin ez duenak ez du inoiz berrikuntzarik egin”. Ni arrain txikia naiz eta gaur ur handitan igeri egitera etorri naiz. Ea hutsegite handirik egiten ez dudan eta onik ateratzen naizen gaurko ausardia honetatik!

Ni gaur, hemen, dena ematera nator. Nik galtzeko gutxi daukat baina euskarak irabazteko asko du. Bizitza honetara ezer gabe etorri ginen eta ezer gabe joango gara, eta tartean jaso eta eman egiten dugu. Ni, gaur, ematera etorri naiz.

Gaur nire buruari jarri diodan erronka baten berri ere eman nahi dizuet. Nire betaurrekoekin bizi dugun egoera soziolinguistikoa nola ikusten dudan azaltzen ahaleginduko naiz gaur, eta, azalpen hori, Oihanek, nire 15 urteko alabak, ulertzeko erronka jarri diot nire buruari. Maite ditut esaldi burutsuak, hitz gutxitan jakinduria handia dutela iruditzen baitzait. Twitter harreman sarean jarraitzaile zaituztedanok jakin badakizue, goizero-goizero, goizeko 07:30ean “Eguneko Erranairua” argitaratzen dudala. Gustoko ditudan esaldien artean badago bat, nire-nirea dena gainera, eta horrelaxe dio: “Hitzak dortokak dira, adibideak erbi”. Gaur, elkarren arteko ulerbideak errazteko erbi asko askatuko ditut eta zuek ehiztari lanak egin beharko dituze. Ea ehiza oparoa den!

Gaur, hemen, zuen artean izateko jaso dudan gomitak Kike Amonarrizek, Abbadia saria jaso zuen egunean, Euskaren Egunaren bezperan, esandakoari erantzuten diola uste dut. Ni, behintzat, uste horrekin etorri naiz gaur zuen aurrera: «Lehen pausoa eman dugu: bidegurutzera iritsi garela ohartzea». Eta Charles Franklin Kettering Ohioko asmatzaile Estatu Batuarrak esan zuen bezala, «Arazoari heltzen badiozu, konponbidearen erdia egina duzu». Gizon horrek asko zekien arazoak konpontzeari buruz, izan ere 140 asmakuntza patentatu baitzituen. Eta gaurko saioaren hasiera-hasieran gaudela probestuz, esango dizuet orain 145 urte jaiotako asmatzaile honek autoak abiarazteko motor elektrikoa asmatu zuela. Jakingo duzuen bezala, motor elektrikoa asmatu arte kotxeak eskuz abiarazten ziren biradera handi bati jira eta bira eraginez. Beraz, piztu dezagun gure motorra eta ekin diezaogun gaurko bideari.

Txerra Rodriguez soziolinguista aurreko abenduan Jakin aldizkarian nire “Elefanteari” buruz aritu zen:

“Patxi Saezek artikulu nagusia prestatu eta hainbat euskaltzaleri eskatu dio haren gaineko iritzia. Momentuz 50 pertsonatik gora eman dio erantzuna eta aspaldiko iritzi truke errespetuzko bezain dibergentea piztu da euskalgintzan. Eta, gainera, aldeak alde, ia erantzun dugun guztiok bat gatoz kontu batekin: ziklo bat amaitu da euskalgintzan eta euskararen biziberritzean. Eta ziklo berria amesten, zirriborratzen eta egiten hasi beharrean gaude. Astiro, baina tinko”.

Han-hemenka berba asko erabili dira euskarak egun bizi duen une historikoaren berri emateko: "apalaldia", “motelaldia”, "geldialdia", "impassea", "ziklo baten amaiera", "etorkizun-ikuspegiaren ilunaldia", "estrategien lausoaldia", "etapa aldaketa" eta nik neuk "elefantea" deitu diot egoera nabarmena delako eta, bere handitasunean, begi bistan dugulako.

Esan bezala, "Elefantea ikusi" artikulua idazteko helburu nagusia euskarak bizi duen ataka estua ikusaraztea zen eta ikusaraztearekin batera nondik hel diezaiokegun erabakitzea, edo hobeki esan, heldulekua non egon daitekeen aurkitzen laguntzea. Baina, gerora ohartu naiz kale-kalean oso bizirik dagoela euskararen kinkari buruzko kezka. Adibide baterako, Araban argitaratzen den “Aiaraldea” hamabostekariak Euskararen Egunean argitaratu zuen alea ekarri dizuet. Azalean, hauxe du izenburu nagusia: "Euskara, pieza mugitu beharra".

Eta barruko orrialdeetan horrelakoa du sarrera albiste horrek:

"Impass" batean dago euskararen aldeko borroka Aiaraldean, ez aurrera ez atzera. Hori diote euskararekin erlazionatutako zenbait eragile eta norbanakok. Ziklo berriak ireki behar direla uste dute batzuek, eta euskara ikasteko motibazio berriak sortu behar direla besteek. Gako nagusia, baina, ezagutzatik erabilerara eman beharreko saltoan dago. Nork mugituko du hurrengo pieza?

Ikus dezagun, albiste horretan, aipatutako eragileek zer dioten, nola azaltzen duten euskarak bizi duen kinka:

«Euskara ‘impass’ batean dago, ez atzera ez aurrera, kantitateari dagokionez, eta kalitateari dagokionez, atzera doa, dudarik gabe”, baieztatu du Anuntxi Arana antropologoak.

Mikel Ayllonentzat ere okertzen ari den egoera da euskararena. Mundua aldatu egin dela uste du idazle laudioarrak, eta euskalgintzak ez duela jakin izan bere mezua egokitzen. “Eta okerrena da arazoa begien aurrean dugula eta ez diogula begiratu nahi, pasillo erdian dagoen elefantea bailitzan”. Hainbat galdera planteatu ditu Ayllonek argudio gisa: “Zenbat jendek irakurtzen du euskaraz? Zenbat jendek ikusten du telebista euskaraz? Zenbat jendek gozatzen du euskaraz? Zenbat jendek negar egiten du euskaraz? Zenbat jende maitemintzen da euskaraz? Funtsean, zenbat jende bizi da euskaraz?”.

Juanjo Respaldiza bertsolari orozkoarrak, berriz, zera dio: “Edozeinek ikusteko modukoa da ziklo baten amaiera bizitzen ari garela, eta ez soilik euskararen arloan”.

Hogeitalau euskara elkarteko kidea den Joseba Llanorentzat, berriz, argi dago “ziklo baten amaiera” iritsi zaiola euskalgintzari. “Frankismotik ateratzean egitasmo batzuk jarri ziren martxan, eta gaur egun nabaritzen dira horren emaitzak; euskararen ezagutza mailari begira batez ere”.

Basalarrina Euskal Topaguneko kide den Toño Vallesek, bere aldetik, hezkuntzan jarri du begirada. “Hezkuntzan planteatu ziren helburuak bete egin dira”. Baina gaineratu du ez dela helburu gehiagorik markatu, eta euskara “komunikazio alorretik” gutxiagora doala».

Goldean

Landareari lurrak bizi-indarra ematen dion bezalaxe, hiztunek ematen diote bizi-indarra hizkuntzari. Lurra nolakoa, halakoa izan ohi da landarea, indartsuagoa edo ahulagoa. Hiztunek ere eragin betea dute hizkuntzen indar edo ahulezian, hiztunak dira hizkuntzen funtsezko bizigaia, hizkuntzak hiztunengan bizi baitira.

Irudika dezagun euskara landare bat dela eta lorontzi batean dagoela. Lorontzi horrek gaur egun orain 30 urte baino % 70 lur gehiago dauka. Baina lur berri horrek ez dio landareari bizi-indarrik ematen. Landarea ez da hazten, ez da indartzen. Gainera, gure landarea ahultzen ari ote denaren irudipena dugu, izan ere, hosto batzuk horaildu egin baitzaizkio. Horixe dugu euskararen gaur egungo egoera: azken 30 urteotan hiztun asko irabazi ditu baina hiztun horiek ez diote bizi-indarrik ematen.

Aiaraldeko lagun hauek dioten bezalaxe, azkenengo 50 urteotan euskararen normalizazioaren paradigma eskolan oinarritu dugu, batez ere. Eta, eskolak, dezakeena egin du, ez gehiago, ezta gutxiago ere. Eskolak, gazteen artean batik bat, euskararen ezagutzaren unibertsalizazioa ekarri du. Ez, ordea, erabileraren nonahiko zabalkundea.

Euskararen batasunarekin batera euskarazko eskolaren sorrera etorri zen. Euskara batuaren sorrerak eskolaren lana ikaragarri erraztu zuen, euskara bat eta bakarra irakastea ahalbidetu zuelako. Zalantzarik gabe, euskarazko irakaskuntza izan da azken 50 urteotan euskararen berreskurapenaren tresnarik garrantzitsuena. Azken 30 urteotan euskarak 300.000 hiztun irabazi ditu. Horietatik guztietatik eskolak 200.000 lortu ditu, eta gainontzeko 100.000ak helduen euskalduntzetik etorri dira. Gaur egun, EAEn 20 urtetik beherakoen artean, %70 baino gehiago dira euskaldunak, eta duela 30 urte ez ziren %20ra iristen. Gainera, gazteen gehiengoak euskara ez du etxean ikasi, eskolan baizik: EAEn, 30 urtetik beherako gazte euskaldunei dagokienez, hamarretik ia sei (%58) euskaldun berriak dira, alegia, bigarren hizkuntza euskara dute.

Erabilera, ordea, geldialdian dugu: euskarak, azken 20 urteotan, ia % 70 (67,3) hiztun gehiago irabazi du, baina erabilerak bere horretan jarraitzen du azken 15 urteotan (2011n euskararen kale-erabilera % 13,3koa zen).

Oso zabaldua dago gaur egungo gizartean euskarak duen erronka nagusia erabileran dugula. Egia da erronketako bat erabileran dugula, baina ez nagusia.

Inork gutxik aipatzen du eta azpimarratzen du, eta horixe egin behar dut nik hemen eta orain, euskararen belaunez belauneko jarraipena mehatxatua dugula.

Ikerketen arabera, azken 15 urteotan kale erabilerak bere horretan jarraitzen du. Baina inork gutxik erreparatu dio euskara etxean jaso duten euskaldunen kopurua ez dela mugitu azken 20 urteotan.

Hizkuntza soziologiaren jakintza arloan luze-zabal onartua da ahuldutako hizkuntza indarberritzeko oinarri-oinarrizko ekinbidea dugula belaunez belauneko jarraipena segurtatzea lehenbizi eta indartzea ondoren.

Goren mailako lau euskaltzain ditugu XX. mendean barrena, hizkuntza indarberritzearen ardatza belaunez belauneko iraupen bideetan jarri dutenak: Seber Altube, Koldo Mitxelena, Joshua Fishman eta Mikel Zalbide. Ikasbide hori utzi digute behin eta berriro ahoz eta idatziz. Hor dugula lehentasuna eta ez beste inon. Hori babestu eta indartu behar dugula, lehen lehenik.

Euskararen belaunez belauneko jarraipen bideak mehatxupean ditugu, xake jokoan erregea abelera gaiztoan gertatzen denean bezalaxe. Hizkuntza indarberritzearen partidan xake taulako pieza batzuk ondorengo urteetan egiten dituzten mugimenduei arreta berezia jarri beharko diegu. Arretaz begiratu beharko dugu pieza horiek erregea babesteko mugimenduak egingo dituzten edo bat ere babesik gabe utziko duten. Lehen hizkuntza erdara duten euskaldunek ondorengo urteetan etxeko hizkuntza transmisioan nola jokatuko duten funtsezkoa izango da hizkuntza indarberritzearen partidan euskarari xake materik gerta ez dakion.

Euskararen belaunez belauneko jarraipena bere horretan dago azkenengo 20-25 urteotan. Gainera, beheranzko joera kezkagarri bat erakusten du hainbat arnasgunetan. Esate baterako, euskararentzat Azpeitia bezalako erreferentziazko arnasgunean, gaur egun, euskara lehen hizkuntza duten euskaldunak orain 25 urte baino % 8 gutxiago dira.

Euskal Autonomia Erkidegoan, adin talde guztietako euskaldunen artean, gehienak euskara lehen hizkuntza izatetik, 40 urtetik beherako euskaldunik gehienak (% 54,8) lehen hizkuntza gaztelania dutenak izatera pasa dira. Alegia, euskara ez dute etxetik jaso. Euskara eskolan edo euskaltegian ikasi dute.

Hortxe jarri behar dugu arreta. Bidegurutze horretan gaude: belaunez belauneko katean, lehen hizkuntza erdara duten euskaldunek euskararen transmisioa nola egingo duten ondorengo urteetan. Horri jarraipena egin beharko diogu, ikerketak egin beharko ditugu nagusituko diren jokabideak eta joerak aurreikusteko eta horien araberako ekinbideak erabakitzeko.

Beraz, ondorengo 20-30 urteetako lehenengo erronka hor jarri behar dugu.

Gainera, lehenengo erronka hau bigarrenarekin estu-estu lotuta dago: lehen hizkuntza euskara izateak lotura zuzena du euskaraz egiteko erraztasunarekin, eta batak eta besteak eragin handia dute erabileran.

Elebidun gazteen artean, euskara gehiago ez erabiltzeko arrazoi nagusiak hauek dira: lehen hizkuntza erdara izatea, euskaraz jarduteko erraztasun urriagoa izatea, eta gehienak gune erdaldunetan bizitzea.

Euskal Herriko biztaleria osoaren % 70 inguru, ezagutza % 25 baino txikiagoa den eremuan bizi da. Erabilera % 3 ingurukoa da eremu horretan.

Egilea: Beñat Arregi, 2016

Hego Euskal Herriko lau hiriburuetatik hirutan, Gasteizen, Bilbon eta Iruñean, euskara eta gaztelania ez diren beste hizkuntzak euskara baino gehiago erabiltzen dira.

Egilea: Beñat Arregi, 2016

Joan gaitezen berriro Euskararen Eguneko “Aiaraldea” hamabostekarira:

«Kalera Salto

Hizkuntzaren ezagutzaren eta erabileraren arteko distantzian kokatu dute arazoaren muina elkarrizketatu gehienek. “Gure erronka euskara eskolako eremutik ateratzea izan behar da, herriko kaleetara eramateko” aldarrikatu du Sonia Abeziak.

Aiaraldean sortu berri den Hezkuntza Foroko kidea da bera eta Lanbide Heziketan zikloak euskaraz eskaintzea ere “ezinbestekotzat” du.

Aresketa Ikastolako Koldo Rodriguezen ustez "zama guztia" jarri da Hezkuntzako erakundeetan, "jakinda gainera ez dela hezkuntzaren gain erortzen den arazo bat soilik". Euskarak "ikastetxeen hormak zeharkatu" behar dituela aldarrikatu du Rodriguezek, "eta eremu gehiago konkistatu: kirola, merkataritza, administrazioak, garraioa, osasuna…"».

Futbol-eskolan ikasitakoarekin bakarrik ikas al daiteke futbolean jokatzen? Joko zelaian futbol partidarik jokatu gabe, lehiatu gabe, ikas al daiteke futbolean jokatzen? Futbola, hizkuntza bezalaxe, taldeko jokoa da eta taldeko elkarrekintza horretatik aberasten dira kide guztiak. Nola nahi ditugu futbolariak sortu futbol zelairik gabe? Nola nahi ditugu hiztunak sortu joko zelairik edo erabilera-eremurik ez badute? Euskarazko harreman-sarerik ez badute? Nik euskararen “joko zelai” bataiatu dudanak lehendik ere baditu hainbat izen: erabilera-eremuak, eremu funtzionalak, erabilera-esparruak, arnasgune sozio-funtzionalak, harreman-sareak, ... bizitzako hartu-emanetan, komunikazioan, euskara erabiltzeko aukerak, azken batean.

Ikasketa hizkuntza dugu euskara, batez ere, ingurune erdaldunetan, eta bizitzako hizketa izatera ekartzea dugu ezinbesteko erronka. Ingurune erdaldunetako neska-mutilek ez daukate hiztun komunitaterik hiztun oso baten komunikaziorako hizkuntza gaitasun guztiak garatzeko, euskara bigarren hizkuntza dute eta komunikaziorako gaitasun mugatua lortzen dute, eskola dutelako beraien euskalduntasuna garatzeko gune bakarra.

Eta hortxe egin dugu huts handia. Pentsatu dugu norbanakoak euskaldunduta berez hasiko zirela euskaraz egiten. Ez dugu kontuan hartu komunikazioa gizataldeko elkarrekintza dela eta hizkuntza oro komunikaziorako tresna den aldetik komunikazio egoera ezberdinetan erabiliz ikasten dela nola erabili. Norberak erabiliz baina, batez ere, lagun hurkoak nola erabiltzen duen ohartuz eta eredu egokiak kolkoratuz. Eta, jakina, euskara komunikazio egoera ezberdinetan nola erabiltzen den erakutsiko dizun harreman-sarerik gabe, hiztun komunitaterik gabe, ezin da komunikazio beterako euskararik ikasi.

Elebidun hauek euskararen eta gaztelaniaren arteko erabateko desorekan bizi dira eta, desoreka hori, daukaten komunikazio gaitasunean ere islatzen da: askoz erraztasun handiagoa dute gaztelaniaz egiteko. Eta, egoera horretan dauden elebidun desorekatu guztiek, komunikaziorako tresnarik azkarrena eta eraginkorrena aukeratzen dute, izan ere, etxeko garajean Mister Bean jaunaren Minimorrisa baldin badago eta, ondoan, Sebastian Vettel Bat formulako gidariaren Ferraria, zein aukeratuko dute gure gazteek lagunekin ibiltzeko?

Beraz, eta laburbilduz, ondorengo 20-30 urteetarako bi erronka aipatu ditugu orain arte: belaunez belauneko jarraipena eta erabilera. Goazen orain hirugarrenarekin, eta azkena izanagatik ez dugu errazena gainera: estatusa.

Ondorengo 20-30 urteetan euskararen estatusean eragin beharra dago euskara gizarteko bigarren hizkuntza izatetik lehen hizkuntza izatera igaro dadin, euskarak eta gaztelaniak gizartean estatus berbera izan dezaten. Erronkarik zailena hau dugu, zalantzarik gabe. Horretarako, orain arteko paradigma aldatu beharra dago, estrategiak aldatu egin behar dira; izan ere, Albert Einsteinek zioen bezala, ezinezkoa da emaitza ezberdinak lortzea beti berdina eginez.

Goldatu beharreko lurra nolakoa den ikusi dugu. Orain, berriz, goldaketan ibiltzeko behar-beharrezko ditugun tresnak aurkeztuko ditugu.

Elefantearen paradigma proposamena.

Euskararen gizarteratzean, sozializazioan, bide luzea egin dugu, eta, bidez bide, orain gauden bidegurutzera iritsi gara. Eta, orain, nondik jo behar dugu? Euskararen gizarte normalizazioan aurrerapausoak ematen jarraitzeko, hemendik aurrera, zein ereduri heldu behar diogu? Zein paradigma jarraitu behar dugu?

Has gaitezen Elefanteak egiten duen proposamenetik. Zer proposatzen du Elefanteak? Zer eskatzen du Elefanteak?

Azken hilabeteotan han-hemenka asko idatzi da Elefanteari buruz, baina idatzi diren artikulu guztien artean, etxe honetako Azkue Bibliotekako eta Artxiboko zuzendariak, Pruden Gartzia Isasti jaunak, 2015eko azaroaren 11n, San Martin egunean, Berria egunkarian argitaratutakoak ezin argiago azaltzen du Elefanteak proposatu eta eskatu nahi duena. Nik neuk ezingo nuke hobeto azaldu. Artikuluaren izenburua ere oso adierazkorra da: “Iraultza zientifiko bat behar dugu”, izan ere, iraultzeak azpikoz gora jartzea esan nahi du eta lurra lantzen ibili den edozeinek badaki, iraulitako lurra beti dela emankorra. Iraulitako lurrean ereindako hazia indar handiagoz ernetzen eta hazten da.

Berria, 2015-11-11, “Iraultza zientifiko bat behar dugu”:

“Zeren Patxi Saezek eskatzen duena, funtsean, paradigma aldaketa bat da, alegia, eta betiko adibidea erabilita, garai batean Fisika Newtonek sortutako paradigmatik ikusten genuen, gero (XX. mende hasieran) iraultza zientifiko bat gertatu zen eta paradigma aldatu zen, hortik aurrera Fisika Einsteinek sortutako paradigmatik hasi ginen ikusten (erlatibitatearen teoria). Esan nahi ote du horrek Newton oker zegoela eta Einstein zuzen? Newtonek deskribaturiko legeak okerrak eta zentzugabeak zirela? Ez, jaun-andreok, paradigma aldaketa bat ez da hori, beste hau baizik: Einsteinek ez zuen Newton desegin, gainditu bai ordea, Fisika ulertzeko modu berri bat eskaini, zeinaren bidez aurrerakada zientifiko itzelak gertatu ziren. Zeren, funtsean, Newtonen paradigma agortua zegoen, eman beharrekoa emanda, elkortua, bizigabetua. Hitz batean, ordurako hila eta fosiltzen hasia.

Patxi Saezek eskatzen duena iraultza zientifiko bat da, elefantea ikustea eta elefantearekin zer egin erabakitzea. Eta elefantea, Patxi Saezentzat, lan-munduaren euskalduntzea da.”

Gure errealitate soziolinguistikoa ulertzeko eta aztertzeko, Jose Maria Sanchez Carrion, Txepetx, soziolinguista handiaren paradigma erabili izan dugu 1987an “UN FUTURO PARA NUESTRO PASADO, claves de la recuperación del euskera y teoria social de las lenguas” liburua argitaratu zuenetik, ia azkenengo 30 urteotan. Hizkuntzaren ikasketa-prozesua honela azaldu zigun Txepetxek: 3 urrats baina 2 ibilbide. 2 ibilbide baina zirkuitu bat.

Eta zein da Elefanteak proposatzen duen paradigma berria?

Koldo Zuazo hizkuntzalari eta euskaltzain urgazleari aurtengo 2016ko urtarrileko Errege egunaren bezperan Berria egunkarian irakurri diot: «Hizkuntza aldatzen bada, bizirik dagoen seinale». Gizateriaren historiaren sokan bizirik iraun duten hizkuntzak -gurean euskara- hiztunen komunikazio beharretara egokitu izan dira, komunikazioa izan dute molde eta moldatzaile. Eta komunikazio premia horietara moldatu eta egokitzetik etorri zaie hizkuntzei etengabeko aldaketa. Eta etengabeko egokitze eta aldaketa horretatik etorri da hizkuntzen garapena eta modernizazioa, baita euskararena ere.

Komunikazio-molde berrietara egokitzeko ahalegina hizkuntzek ez ezik, garaian garaiko gizarte horietako gizon-emakumeek ere egin behar izan dute. Gutemberg jaunak inprenta asmatu zuenean, esate baterako, asmakuntza berrira egokitu ahal izateko, hizkuntzek estandarizatu eta idatzizkora moldatu behar izan zuten. Era berean, gizarte hartako gizon-emakumeei ere irakurtzen eta idazten ikasteko, alfabetatzeko, ahalegina eskatu zien komunikazio-molde berriak.

Azken batean, erabiliz, komunikaziorako erabiliz, zorrozten eta aberasten dira hizkuntzak eta erabilera ezak kamusten eta hilarazten ditu. Beraz, hizkuntzak tresnak direla baiezta dezakegu, komunikaziorako tresnak. Eta hauxe da, hain zuzen ere, proposatu nahi dudan paradigma berriaren oinarri-oinarrizko axioma, hizkuntzak komunikaziorako tresnak direla, alegia.

«Hizkuntza gutxituak», berriz, bere hiztunek dituzten komunikazio behar guztiak betetzen ez dituzten hizkuntzak dira, beste hizkuntza batek -menderatzaileak- beren komunikazio-esparru eta funtzioak bereganatu dituelako (hauxe litzateke «hizkuntza gutxituaren» nire definizioa). Egoera hau, hizkuntza gutxituaren eta hizkuntza menderatzailearen arteko harreman hau, etengabeko elkarrekintza da. Izan ere, neurriak hartzen ez badira, denboran zehar, hizkuntza menderatzaileak, hizkuntza gutxituaren komunikazio-eremu eta funtzio gehiago beregana baititzake.

Hizkuntza gutxitua galbide arriskuan legoke, hizkuntza menderatzaileak bere komunikazio-eremu eta funtzio guztiak bereganatuta dituenean eta hizkuntza gutxituak bere hiztunen komunikazio-beharretarako inongo baliorik ez duenean.

Paradigma berria azaltzeko irudi indartsu baten bila ibili naiz eta, azkenean, orain 15.000 urteko tresna bat, Neolito garaiko tresna bat aurkitu dut paradigma berria irudikatzeko: gurdia edo orga. Hitzaren etimologiari erreparatzen badiogu, gurdi hitzetik dator gurpil, gurdi+bil, gurdiaren gauza biribila.

Gaur egun daukagun gurpilik zaharrenak 3.500 urte inguru ditu eta Esloveniako hiriburuan, Liublianan, aurkitu zuten 2003ko otsailean, zingira batzuetan. Gurpila lizar egurrez egina dago eta ardatza egur gogorragoarekin egina dauka, haritzarekin.

Gurpilak lotura zuzena du gaur egungo lan-munduarekin, euskararen elefantearekin, izan ere, ezinezkoa litzateke gaur egungo gizarte industrializatua gurpilik gabe. Zalantzarik gabe, gurpila, gizakiaren asmakizun handienen artean dago.

Paradigmaren ardatzean, gurdiaren ardatzean, alegia, gurpil bi ditugu: ezagutza eta erabilera. Hizkuntzaren gurdiak komunikazioaren bidean arin-arin eta arazorik gabe aurrera egiteko, bi gurpilen jirabira aldi berekoa behar du. Gurpiletako bat kateatuko balitz, gurdia arrastaka eramango genuke, horrek sortzen dituen neke eta ezinekin.

Ezagutza eta erabilera, hizkuntzen ikasketa-prozesuaren ardatz

Abraham Maslow New York hiriko Brooklyn auzoan sortu zen 1908an eta 1970ean zendu zen. Gurasoak errusiar etorkinak zituen. Psikologia humanistaren aitatasuna aitortzen zaio. Eta psikologiaren arloan ezaguna gizakiaren beharrak sailkatzeagatik baldin bada, Maslow piramidea izeneko teoriarekin, gizakiaren ikasketa-prozesua ere azaldu zuen.

Maslow jaunak ikasketa-prozesua lau urrats edo mailatan banatu zuen:

1. Ezgaitasun inkontzientea: Ez dakigu eta, gainera, ez dakigu ez dakigula. Ez dakigu eta ez gara jabetzen gure ezjakintasunaz. Ez gara jakitun gure ezjakintasunaz eta ez gara konturatu ere egiten zer ezagutza eta gaitasun falta ditugun. Haur txikiek ez dakite gidatzen ez dakitela eta, gainera, ez dira jakitun gabezia horretaz. Berdin gertatzen zaie, Amazonaseko basorik trinkoenaren baitan, sekula auto bat ikusi gabe, bizi diren indiarrei. Etorkin askori ere horixe gertatzen zaie euskararekin. Euskal Herrira etorri arte ez dira jabetzen euskara ez dakitela eta gaitasun falta hori dutela.

2. Ezgaitasun kontzientea: Ez dakigu baina badakigu ez dakigula. Zer ez dakigun badakigu eta ikasteko ahalegina egiten hasi behar dugu. Ikasteko geratzen zaigun guztiaren jakitun gara une honetan, eta ikasteko erabakia hartu dugu. Autoeskolara joan gara eta azterketa teorikoa gainditzeko ikasi beharrekoen berri dugu eta baita azterketa praktikoa egiteko ere zer ikasi behar dugun eta gutxienez zenbat denbora beharko dugun dakigu. Une honetan ez dakigun guztiaren eta ikasi beharrekoaren kontziente gara. Berdin gertatzen zaio euskara ikasteko erabakia hartu duen etorkin horri ere: euskaltegira joan da eta hantxe konturatu da euskara ikasteko, hasieratik bukaera arte, egin beharreko ibilbideaz, ikasi beharreko guztiaz eta beharko duen denboraz.

Ikasketa-prozesuaren 2. urrats honetan ikasten hasiko gara eta arazoak sortuko zaizkigu. Arreta osoa jarri beharko dugu sortzen zaizkigun arazoak gainditzeko. Deseroso aurkituko gara baina urrats honetan ikasiko dugu gehien. Ikasketaren unea da.

Erbi bat (adibide bat): Autoeskolan gertatu zitzaidan, auto bat lehenengo aldiz hartu nuen egunean. Irakasleak autoa abiarazteko zer egin behar nuen azaldu zidan eta nik esandakoa egin nuen zintzo-zintzo. Bidera ateratzeko esan eta nik autoa bidera atera nuen. Kilometro batzuk egin ondoren, denbora guztian hanka azeleragailuaren gainean neramala, hara non esaten didan keinukaria jarri, abiadura gutxitu eta martxa aldatzeko, bidegurutzean sartu behar genuelako. Une hartan etorri zitzaidan izu-ikara oraindik gogoan dut. Une hartantxe jabetu nintzen ez nekiela zer egin behar nuen irakaslearen agindua betetzeko. Eta garraisi batean esan nion: “Eztakit!”.

3. Gaitasun kontzientea: Badakigu eta, gainera, badakigu badakigula. Jakin beharrekoa dakigunean eta egiteko gai garenean, baina, egin ahal izateko, gure arreta eta kontzentrazio osoa behar dugunean. Une honetan ikasitakoaz jabetzen gara baina ikasitakoa ez dugu erraztasunez erabiltzen. Badakigu autoa gidatzen baina arreta eta kontzentrazio osoa jarri behar dugu gidatzeko. Gidatzerakoan eman beharreko urrats bakoitza (ispilutik begiratu, keinukaria jarri, enbragea zapaldu, martxa aldatu, enbragea askatu...) burura ekarri behar dugu eta banan-banan eman behar ditugu baina, oraindik, makal eta baldar gabiltza. Gidatzeak ikaragarri nekarazten gaitu. Euskara ikasten ari denari ere gauza bera gertatzen zaio: esaldi bat ezpainetara ekarri aurretik buruan antolatu beharra dauka eta esaldia esan nahi duenarekin bat ote datorren neurtuko du etengabe.

Gainera, 3. urrats honetan, ikasitako guztia ez da erraztasun berdinarekin erabiltzen, izan ere, ikasitakoa barneratzea erabilerari oso lotuta baitago. Beharbada autoa gidatzen txukun samar moldatzen gara, honezkero kilometro batzu-batzuk egin ditugulako, baina kotxea aparkatzen baldar hutsak gara. Edo gurpila zulatzen bazaigu, gutxitan gertatu zaigulako, trakets ibiliko gara ordezko gurpila aldatzeko. Hizkuntzaren ikasketarekin berdin gertatzen zaigu: euskaraz hitz egiten txukun moldatzen gara baina noka edo toka egiteko ez gara ondo moldatzen, oso baldar ikusten dugu gure burua, erabiltzen ez dugulako. “Natzaio”, “zeniezadaketen” eta antzeko aditzen erabileran baldar sentitzen gara, oso gutxitan erabiltzen ditugulako.

Urrats honetan ibiliz ikasten da oinez. Autoan ibiliz ikasten da gidatzen, eta euskara ere hitz eginez ikasten da. Praktika etengabeak ekarriko du ikasitakoa erraztasunez eta jariotasunez erabiltzea.

4. Gaitasun inkontzientea: Badakigu baina ohartu gabe egiten dugu. Pentsatu gabe egiteko gai gara. Ohitura bihurtu dugu. Ikasitako guztia orkestra batek bezalatsu egiten dugu, automatikoki eta pentsatu gabe. Ikasitakoa praktikan jartzen dugu modu errepikakor, automatiko eta inkontzientean.

Adibidea: 31 urte daramatzat etxetik lanerako joan-etorria bide beretik egiten. Bide bihurri samarra da bihurgune eta gora-behera handikoa, eta maiz aldatu behar izaten dira martxak. Askotan, beldurtu egiten naiz lanera iritsi naizelako eta ez naizelako jabetu halako tokitatik igaro ere egin naizenik. Nire pentsamenduetan murgilduta egiten dut ibilbide osoa, konturatu ere egin gabe nondik ari naizen igarotzen.

Zer behar da ezgaitasun inkontzientetik (1) ezgaitasun kontzientera (2) aldatzeko? Kontzientzia hartzea.
Eta gaitasun kontzientera (3) aldatzeko? Ikastea eta trebatzea.
Eta zer behar da gaitasun inkontzientea (4) lortzeko? Praktikaren bidez barneratzea eta automatizatzea.

Maslow jaunak azaldutakoa, 2.000 urte lehenago, beste hitz batzuekin adierazita utzi zuen Txinako Konfuzio pentsalariak: «Esan zidaten eta ahaztu egin nuen; ikusi nuen eta ulertu egin nuen; egin nuen eta ikasi egin nuen».

Aristoteles filosofoak ere halatsu esanda utzi zigun: «Egiten ikasi behar duguna, eginez ikasiko dugu».

Albert Einsteinek ere horrelaxe zioen: «Ikastea esperientzia izatea da, gainontzeko guztia informazioa izatea da».

Beraz ezagutza eta erabilera estu-estu lotuta daude gaitasun osoa lortzeko. Ikerketek ere hala baieztatzen dute:

Edgar Dale Estatu Batuetako pedagogo eta hezitzailearen ikaskuntzaren konoaren arabera

Bi asteren buruan honako hau gogoratuko dugu:

Irakurtzen dugunaren % 10
Entzuten dugunaren % 20
Ikusten dugunaren % 30
Entzuten eta ikusten dugunaren % 50
Esaten dugunaren % 70
Esaten eta egiten dugunaren % 90

NTL Estatu Batuetako institutuaren irakaskuntzaren piramidea

Erabilitako irakaskuntza metodoaren arabera, buruan jasotakoa aldatu egiten da.

Eskola bat eman eta 24 orduren buruan zer gogoratzen dugun jasotzen du piramideak:

Eskola magistrala/ Hitzaldia: % 5
Irakurketa: % 10
Ikus-entzunekoa: % 20
Frogaketa edo demostrazioa: % 30
Taldean ikastea (talde-eztabaidak/ talde-lana): % 50
Lan praktikoa, eginez ikastea: % 75
Ikasitakoa besteei irakastea: % 90

Finlandiak munduko irakaskuntzarik onena izatearen ospea du. Hezkuntza arloan 2016. urtetik aurrera Finlandian irakaskuntzak aldaketa handia izango duela jakinarazi dute. Ikasgaiak desagertu eta “eginez ikastea” (gaikako proiektuak) izango da hemendik aurrerako irakaskuntza-metodologiaren ardatza. Oraingoan ere ikasteko metodorik eraginkorrena hautatu dute.

Euskara beharrezko bihurtu.

Gaur egun indarrean dugun paradigmari begiratzen badiogu (Txepetx, 1987) zein dugu ezagutza eta erabilerarekin batera paradigman azaltzen den 3. urratsa: motibazioa.

Motibazioa, nahia edota borondatea, hizkuntza politikaren erdigunean jarri ditugu azken 30 urteotan. Gaur egun ere, erdigune horretan darraite. Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak Euskararen Aholku batzordeari txosten bat aurkeztu berri dio joan den 2015eko azaroaren 11n, Eta hemendik aurrera zer? izenburu duena, XXI. mende hasierako hizkuntza politikaren estrategiaren ildo nagusiak azaltzeko. Datozen bi hamarkadatako hizkuntza politikaren oinarri eta lehentasunei buruzko markoa finkatzen du txosten horrek, eta ohartarazten du herritarren «nahia» izango dela «enborra». Motibazioari buruz luze eta zabal dihardu Jaurlaritzaren txostenak:

“Motibazioak -bai, motibazioak pluralean, motibazio berriak- lantzeko garaia da. Arauak bai, zalantzarik gabe, baina motibaziorik gabe alferrik dira arauak, eta motibazioak ere ezin du izan soilik politikoa. Motibazio berriak behar ditugu, ziurrenik elkarbizitzari eta prestigioari oso lotuak, beste zenbaiten artean euskara jakin eta erabiltzearen harrotasunari lotuak. Eguneroko jarduna da benetan erabakigarria dena hizkuntzaren bizi-indarrerako, eta motibazioak ere eguneroko jardunari lotuak izan behar dira. Ahantzi gabe, eguneroko euskarazko jarduna testuinguru eleaniztunean, baliagarritasun eta prestigio handiko hizkuntzen ondoan gertatuko dela, hots, gisa horretako hizkuntzen artean egin behar dela euskararen hautua egunerokoan”.

Ikus dezagun gure “Aiaraldea” berripaperak zer dioen honi buruz:

“Ezagutzaren datuak asko aldatu dira azken hamarkada honetan“, aipatu du Angela Ricok, “baina tamalez, euskararen kinka ikusirik, esango nuke euskaraz hitz egitea eta batez ere euskaraz bizitzea ez dagoela jendearen lehentasunen artean, ez da beharrezkoa ikusten, eta hau da gakoa”.

Beraz, gure gurdia mugiaraziko duen indarra “beharra” da. Euskara komunikaziorako behar badugu, tresna den aldetik, beti izango dugu behar bezala olioztatuta erabiltzeko prest. Baina komunikaziorako behar ez badugu, ez dugu erabiliko eta, denboraren joanarekin, tresna guztiei gertatzen zaien bezala, herdoilak jango du.

Esan dut, arestian, Gurdiaren Paradigmaren lehen axioma edo oinarrizko axioma zein den: hizkuntza, gure kasuan euskara, komunikazio tresna bat da. Beraz, tresna hori komunikaziorako, zein mailatan, zein gradutan den beharrezko, erabilera horren araberakoa izango da (baita ezagutza ere). Euskara, komunikaziorako, gero eta beharrezkoago bada, orduan eta erabilera eta ezagutza handiagoak izango ditu. Baina baterako dena, besterako ere bada: zenbat eta komunikaziorako behar txikiagoa izan, orduan eta zokoratuago eta baztertuago.

Hizkuntza batek asetzen duen komunikazio beharrik oinarrizkoena haur jaioberriarena da. Abraham Maslow jaunak gizakiaren beharrak ere sailkatu zituen bere piramide ezagunean eta piramidearen oinarri-oinarrian behar fisiologikoak jarri zituen, alegia, gizakiak bizirik irauteko oinarrizkoenak direnak. Beraz, gizakiaren komunikazio beharraren mailarik oinarrizkoenean, haur jaioberria izango genuke. Hil ala bizikoa du haur jaioberriak ama duenari bere behar oinarrizkoen berri ematea. Haurtxo babesgabeak ez du gaitasunik bere kasa elikatzeko eta amarik gabe ezin du iraun. Lehenengo egun eta hilabeteetan haurrek negarra dute adierazbide eta, hizkuntza ikasteko gaitasuna garatu ahala, esan ohi duten lehenengo hitza munduko hizkuntza guztietan ia berbera da: “ama”. Gizakiarentzat ahoskatzeko fonemarik errazenak ezpainbikoak dira: m, p eta b. Baita a bokal irekia ere. Hitz egiteko saiakeran, haurraren ahotik irten ohi diren lehen soinu horiek, gurasoek beren buruarekin lotzen dituzte eta, horregatik, munduko hizkuntzetan “ama” da izenik unibertsalena.

Honekin guztiarekin azpimarratu nahi dut hizkuntzaren erabileraren oinarrizko akuilua komunikaziorako beharra dela. Gizakiak hizkuntza oinarri-oinarrian komunikatzeko behar du, hori baita bere funtsezko eginkizuna. «Komunikaziorako beharretik» sortzen da hizkuntza bat ikasi eta erabiltzearen motibazioa, nahia, edo borondatea. Baina nekez izango da motibazioa, nahia edo borondatea hizkuntza baten «komunikazio beharraren» sorburu. Beharretik sortzen da motibazioa eta ez batekoz beste. Nire ustez, motibazioa, nahia eta borondatea, hizkuntzaren erabileran, bigarren mailako eragileak dira. Lehen mailakoa, ezbairik gabe, komunikaziorako beharra dugu.

Borondatea, gainera, ez da nahikoa hizkuntza bat erabiltzeko: joan den 2015eko azaroan argitara eman zen ikerketa baten arabera, galesa hitz egiten duten nerabeen % 75 galesa “hizkuntza bizia” izatearen aldekoak dira. Oso aldeko borondatea dute galesarekin. Baina eskolatik kanpo ez dute ia galesa erabiltzen (% 5ak erabiltzen du interneten, % 9ak irakurtzen ditu liburuak edo aldizkariak galesez; eta telebista edo irratia % 17ak bakarrik ikusten edo entzuten du). Gainera, galesa hitz egiten duten nerabe horien % 55ak ez du uste heldutan galesa erabili beharko duenik.

Euskararen aldeko borondatea izateak ez du euskaraz egitea eragiten. Azken bost urteotan, Bikain ziurtagiriaren ebaluatzaile ibili naiz, urteko enpresa banatan. Enpresa guztietan langileekin aurrez aurreko kontraste taldeak antolatzen genituen eta enpresa guztietan, handik edo hemendik, azkenean, beti antzeko aitormena egiten ziguten: “enpresan euskara plana abian jartzearekin berebiziko ezustekoak hartu ditugu. Erdaldun peto-petoak zirela uste genuen langileak, euskaraz egiten hasi dira”.

Zer gertatu da langile euskaldun horiekin, euskara plana abian jarri arte enpresan euskaraz ez egiteko? Enpresak euskara plana abian jarri duenean, beren burua babestuta ikusi dute euskaraz egiteko, eta orduan hartu dute euskaraz azaltzeko erabakia. Gatazkaren sindromea dute eta euskararen alde dauden arren, enpresaren hizkuntza jokaera zalantzan jarri gabe, enpresan gaztelaniak duen nagusitasunera makurtu eta egokitu egin dira. Euskaldunok ume-umetatik euskara hizkuntza gatazkatsua dela barneratzen dugu, alegia, euskaraz egiten badugu, gatazka sortzaile izan gaitezkeela. Baina, gaztelaniaz eginez gero, gatazkarik ez dugula sortuko barneratzen dugu. Gaztelaniaz eginez gero, arazorik ez. Euskaraz eginez gero, dena da arazo. Bestela esanda, euskara gatazka da eta gaztelania, aldiz, harmonia. Nork nahi du gatazkatik gatazkara ibili, etengabeko liskarrean? Inork ez. Horregatik, euskararen alde egon arren, gatazkarik txikiena sor daitekeela antzematen dutenean gaztelania erabiltzen dute euskaldun gehienek, liskarrik ez sortzeko. Euskaldunek euskaraz egiten dute euskaraz egiteko aukera dagoela dakitenean. Ez dakitenean, ez dute egiten. Euskaraz egiteko, ziurtasun bila ibili ohi dira euskaldunak. Beraz, euskararen aldeko borondatea izan arren, gatazkaren sindromeak euskaraz egitea eragozten die.

Etxetik euskara jaso eta ikasketa guztiak, oinarrizkoetatik unibertsitatekoetaraino, euskara hutsean egin dituen gaztea, euskaraz erdaraz baino erraztasun handiagoz moldatzen den gaztea ere, hartu berri duten enpresan gatazka piztaile ez izateagatik gaztelaniaren uztarripean jarriko da, euskararen aldeko borondaterik handiena izanda ere. Gazte euskaldun horri ezin diogu eskatu borroka horretan sar dadin. Bide eman behar zaio, aukera errealak jarri behar dizkiogu euskaraz egiteko. Euskaraz egiteko eremu ziurrak sortu behar ditugu (ziurtasun linguistikoa), eta horretan ere, batez ere horretan, arreta jarri beharko dugu paradigma berria garatzeko garaian.

Pello Jauregi soziologo eta EHUko irakasleak dio: “Motibazio pertsonal sendoan oinarritutako erabilera planak bide motzekoak dira”. Pello Jauregiren arabera, “Indar handiagoa dauka gure jokaera sozialak gure borondateak baino”. Gaur egun, egoera sozial gehienak erdararen alde daude makurtuta, baina, jokaera sozialak ezinbestean euskaraz egitea eskatzen badu, “jokabide egokitzailea” hartuko du egoera sozial horretan murgilduta dagoenak, nahiz eta erdaraz hobeto moldatu, euskaraz funtzionatzen duen sistema horretan desoreka ez eragiteagatik. Beraz, euskaraz egin beste erremediorik ez duten egoerak sortu behar dira; izan ere, jende gehienak aldaketa egingo du ez motibazioagatik, ez kontzientziagatik, baizik eta daukaten giro sozialera egokitu behar duelako. Euskararen aldeko egoera sozial batean murgilduta dagoena, nahiz eta erdaraz hobeto moldatu, euskaraz egiten ohitzen joango da, gaitasuna eskuratzen, jarrera aldatzen, euskara erabat erabilgarri bihurtuko zaio (Maslowen ez gaitasun kontzientetik gaitasun inkontzientera iritsiko da). Jarrera aldatu egingo du jokaera egokitzaile bat eduki behar izan duelako, ez nahi zuelako. Laburbilduz hauxe da gakoa: Nola sortu inertzia edo jokabide sozialak euskararen erabilera ezinbesteko bihurtzeko, arau sozial bihurtzeko? Euskararen paradigma berria aplikatzeko, burua horretan ere jarri beharko dugu. Jon Sarasuak bere “Hiztunpolisa” liburuan esaten duen bezala: “Euskal hiztun izateak eskatuko ditu baliabide arrazoibidezkoak, psikologikoak...”. Eusko Jaurlaritzak ere “Hemendik aurrera zer?” txotenean ere halaxe dio: “Faktore objektiboek ez ezik, subjektiboek ere erabileran modu erabakigarrian eragiten dute. Faktore subjektiboei buruz, ordea, gutxiago dakigu faktore objetiboei buruz baino, eta uste dugu ematen zaien garrantzia baino handiagoa eman beharko zaiela datozen urteotan”.

Argi eta garbi mintza gaitezen: beharrezkoa ez dena desagertu egiten da. Darwinek ere hala frogatuta utzi zigun hautespen naturalaren teoriarekin. Non da beharrezko euskara? Gizarteko zein eremu funtzionaletan da ezinbesteko? Inon ez.

Gure hizkuntzaren etsaiek ere ahuleziarik handiena dagoen tokira zuzendu ohi dituzte erasoak: Carlos Salvador UPN alderdiko diputatuak bere Twitterreko kontutik hauxe zioen joan den urtarrilaren 15ean: “Obligar a aprender un segundo idioma para poder hablar con los mismos -ni uno más- con los que ya te comunicas con el primero ¿Es necesidad?” Honela belarriratuko genuke, gurera ekarrita: “Bigarren hizkuntza bat ikastera behartzea, berdin-berdinekin hitz egiteko, -bakar bat gehiagorekin ez- aurreneko hizkuntzarekin komunikatzen zarenean, beharrezkoa al da?”. Jacinto Benavente antzerkigile eta literaturako Nobel saridunak zera esaten zuen: “Nire etsaien beldur naiz, bakar-bakarrik, arrazoi dutenean”.

Batek baino gehiagok esango du, euskarari dagokionez, beti begiratzen diogula gure ahulari, ez gure ahalari. Baina hasierako esanera nator berriro: “arazoari heltzen badiozu, konponbidearen erdia egina duzu”.

Gaur egun, erabilera-esparrurik hurbilekoenean, intimoenean ere euskara ez da beharrezko. Euskal Herriko etxe eta sukaldeetan euskara ez dugu komunikaziorako beharrezko. Orain 100 urte, joan den mendearen hasieran, etxe askotan eta baserri gehienetan zen ezinbesteko euskara etxeko kideen arteko harremanetarako. Orain 100 urte, gaur ez bezala, euskaldun elebakarrak zeuden, ez gutxi gainera, Euskal Herriko etxe eta baserrietan. Gaur egun, aldiz, Euskal Herri osoan, etxeko kide guztiek dakite erdaraz mintzatzen: gaztelaniaz hegoaldean eta frantsesez iparraldean. Hala ere, beti horrela ez dela aitortu behar dizuet: gogoan dut gure alaba, 5-6 urte zituela, nola etorri zen behin eskolatik negar batean. Zer zuen galdetuta hauxe aurpegiratu zigun negar-zotinka: “Gaur, lehenengo aldiz, gaztelera izan dugu eta den-denek zekiten, zergatik ez didazue erakutsi?”. Beraz, 5-6 urte arteko haur batzuk ditugu gaur egungo euskaldun elebakar eta ale bakar.

Euskaraz mintzo diren etxe gehienetan, euskaraz egiten dute gurasokrazia dagoelako. Eguneroko otorduetan zein janari plantatuko den bezalaxe, gurasoek erabakitzen dutelako zein hizkuntzatan mintzatuko diren etxeko kide guztiak. Otorduetan menua hautatzeko aukerarik ez dagoen bezala, ez dago aukerarik erdaraz egiteko. Gainera, etxe askotan, autoritatea halamoduzkoa izan ohi da: haurrei euskaraz egiteko agindu, baina gurasoen artean erdaraz jo eta su. Izan ere, guraso asko (eta haur asko ere bai), hobeto, erraztasun handiagoz, moldatzen dira erdaraz; naturalago egiten dute Cervantesen edo Julio Verneren hizkuntzan. Zenbat denbora iraun dezake gurasokrazia horrek etxe horietan? Zenbat denbora iraungo du gurasoen aginte eredu linguistiko horrek?

Familia giroa dugu diglosiaren azkenetako gordelekua, azkena ez bada. Euskal Herriko etxeetan diglosiak gero eta arrakala eta pitzadura handiagoak ditu, gero eta itogin gehiago, erdara leiho guztietatik sartzen baitzaigu, batik bat, digitaletatik eta ikus-entzunezkoetatik. Gainera, datu soziolinguistikoek ere ez dute alaitasunerako aukerarik ematen: 1991n, EAEko euskaldunen %63 etxe guztiz euskaldunetan bizi ziren, alegia, kide guztiek euskaraz egiten zuten etxeetan. 20 urte geroago, %40ra jaitsi da kopuru hori. Etxe mistoetan bizi diren biztanleen kopurua hazi egin da, eta, beraz, etxean euskaraz aritzeko aukerak murriztu egin dira. Diglosia ezari-ezarian desagertzen ari da euskararen babesleku den azken esparru sozio-funtzionaletik, eguzkitan lurmentzen den elurra bezala. Hori du arriskuetan nagusiena hizkuntza gutxitu orok: azken gotorlekua den familia esparrutik diglosia desagertzea.

Mikel Zalbide soziolinguista eta euskaltzainak 2015eko urriaren 30ean, Koldo Mitxelenaren gorazarretan Euskaltzaindiak Gipuzkoako Foru Aldundian antolatutako ekitaldian, Mitxelenak euskara biziberritzeko zein bide ikusten zuen izan zuen aipagai bere hitzaldian. Honela zioen hitzez hitz: “ Aukera bakarra gelditzen da: diglosia bai, elebitasuna bai. Ez behinolako diglosi molde zaharra, azken hatsa gure begien aurrean ematen ari dena. Bai, ordea, luze-zabaleko konpartimentazio sozio-funtzional (eta, agian, territorial) argiz euskarari ingurumen jakinetan bere lekua segurtatuko diona, euskaldun jendearen belaunez belauneko jarraipena segurtatzeko gai izango dena eta, hortik abiatuz, bestelako zabalkunde-lanari oinarri argirik eskainiko diona”. Eta honela jarraitzen du Mikel Zalbidek: “Aukera hori ez da batere erraza, hainbat motiborengatik. “Benetan funtzionatuko duen” konpartimentazio-sistema berria zein ardatz kontzeptualen gainean eraiki behar da?”

Zalbidek berak, neurri batean, aitortzen du diglosiaren amaiera (“Azken hatsa gure begien aurrean ematen ari dena”) eta “konpartimentazio-sistema berria” deitzen dio diglosiaren ondoren euskara biziberritzeko sortzea komeni den sistemari.

Nire uste apalez, “konpartimentazio-sistema” berria Beharraren edo Gurdiaren paradigman oinarritu behar dugu. Konpartimentazio-sistema berria sortzeko (euskararentzat gune hegemonikoak sortzeko), euskara erabiltzearen aldeko jokabide sozialak eta inertziak sortu behar ditugu, euskararen erabilera arau sozial bihurtuz, euskararen erabilera ezinbesteko bilakatzeko.

Cañaveral edo Kennedy lurmuturretik espaziora jaurtitzen dituzten espazio-ontziek energiarik handiena atmosfera igarotzeko behar dute. Behin atmosfera gainditutakoan inertzia indarra nagusitzen da. Horixe egin behar dugu guk geuk ere euskararekin. Euskararen erabilera arau sozial bihurtzeko helburuari begira jarri behar dugu gure iparrorratza, euskararentzat konpartimentazio sozio-funtzional edo gune hegemoniko ahalik eta gehienak irabaziz, euskararen benetako hiztun interaktiboei ziurtasun linguistikoa eskainita. Izan ere, horrela, euskaraz egin beharreko egoerak sortuta, eta ez bestela, etorriko da gaur egun gaztelaniaz edo frantsesez euskaraz baino erraztasun handiagoa duten euskaldun berrien jokabide egokitzailea, alde batetik, eta, euskara etxekotzea, bestetik.

Euskaldun berriak euskaldun herria bihurtu behar ditugu. Euskararen belaunez belauneko iraupen-bidean euskara etxetik kanpo ikasi dutenek euskara etxeko bihur dezaten izango dugu ondorengo 50 urteetako jomugetako bat. Beste jomuga bat, eta ez apalagoa, erdaraz euskaraz baino erraztasun handiagoz moldatzen diren euskaldunak euskarazko jokabidea gailentzen den bizibidera ekarri behar ditugu. Baina aurreko bi helburu horiek lortzeko euskararen estatusean aldaketa ezinbesteko bat eragin behar dugu: euskara beharrezko bihurtzea, komunikaziorako beharrezko bihurtzea.

Euskararen aldeko aldaketa soziala eragin nahi badugu, euskara gizartearen periferiatik erdigunera ekarri nahi badugu, bigarren hizkuntza izatetik lehen hizkuntza izateko bidean jarri nahi badugu, azken batean, euskara gizartearen ardatzean jarri nahi badugu, nahitaez, Euskal Herriko herritarren balio-eskalan euskarak garrantzi handiagoa irabazi behar du eta hori bide bakar batetik lortuko dugu: euskara Euskal Herriko herritarren gizarte bizitzan komunikaziorako beharrezko eta ezinbesteko bihurtuta. Izan ere, gaur egun, euskara, bere txikitasunetik, bere funtzionaltasun eskasetik, herritarren begietara, hutsaren hurrengo azaltzen da gaztelaniaren eta frantsesaren ondoan. Lluís Vicent Aracil Valentziako soziolinguistaren hitzetan, euskararen ahuleziak gaztelaniaren garrantzia eta beharra are eta nabarmengoa egiten du: “El euskara subraya la importancia del castellano”.

Beharra bizilege

Orain arteko paradigmaren tresna nagusia eskola izan den bezalaxe, “Elefantea ikusi” artikuluak ziklo berrian garatu beharreko paradigmaren tresnarik eraginkorrena lan-munduan ikusten du.

Gizakia gizaki denetik bere oinarri-oinarrizko behar nagusia betetzeko, elikatzeko, beharrean ibili da, badabil eta hala ibili beharko du gizaki den artean ere. Lana izan da gizakien zeregin nagusia historiaren sokan. Berak betetzen zuen bizitzaren ia denbora guztia. Haitzuloetako urrutiko garai haietan, auzokide eta, askotan, elikagai zituen basapiztiek bezalaxe, gizakiek ere bere denboraren zatirik handiena elikagai bila pasatzen zuten.

Elefanteaz ari garenez, ba al dakizue elefante batek zenbat denbora behar duen egunean elikatzeko? Elefante batek egunean 16 ordu pasatzen ditu jaten. Izan ere, elefante bakar batek egunean 220 kilo janari sartzen baititu urdailean.

Gaur egungo gizarte antolaketan ere, esna egiten dugun denboraren erdia, askotan gehiago, lanean igarotzen dugu. Lana dugu gizakioi bizitzako urte gehien eramaten digun jarduera (40-45 urte).

Gainerako izaki bizidunek ez bezala, lana edo beharra gizakiak berezkoa duen jarduera da. Lanaren bitartez gizakia mundura, bere ingurunera, egokitu ahal izan da eta mundua eraldatzeko gaitasuna eta ahalmena garatu du. Lanak arrazoian du oinarria eta gizakiak hori du bereizgarri gainerako piztiengandik.

Lana da gure gizarte antolaketaren jarduera garrantzitsuena. Gizarte modernoa, historiaurrekoa bezalaxe, lanaren gainean dago egituratuta. Gaur egungo gizarte aurreratu guztiek lana dute ardatz. Lana eginez lantegien emaitzak lortzen dira, lantegien emaitzekin ekonomia indartu egiten da eta, hain zuzen ere, ekonomiari begira dugu antolatuta gure gaurko mundua. Ekonomiak huts egiten badu, lanak huts egiten badu, gure mundua goitik behera dator, erabateko deskalabroa eraginez.

Lanaren garrantzia gaur egungo estatu moderno guztietako legedietan ere aitortzen da, oinarrizko eta funtsezko giza-eskubide gisa. Gizakiak berezkoa du lana eta bere izanari, bere gizakitasunari lotuta dago. Gizakiak, duintasunez bizi ahal izateko, lana funtsezko jarduera du. Beraz, gizakiak, bere garapen pertsonalerako, ezinbestekoa du lana edo beharra.

Psikologiaren arloan ere lana funtsezko jarduera da gizakiaren autorrealizaziorako. Maslow jaunaren piramideak gizakiaren premiak bost mailatan sailkatzen ditu. Lana maila guztietan funtsezko jarduera dugu gizakiaren beharrak asebetetzeko. 1. maila: fisiologikoa (jan, edan, jantzi, garbitu, lo egin); 2. maila: Segurtasuna (segurtasun ekonomikoa, baliabideak, osasuna); 3.a: Harremanak/gizakidetasuna (kidetasuna, familia, adiskideak, lagunak, maitasuna); 4.a: Estimazioa/ aitormena (estatusa, prestigioa, errespetua...); 5.a: Autoerrealizazioa.

Eusko Jaurlaritzak aurreko astean (2016-02-4), "Euskararen Gaineko Oinarrizko Diskurtsoaren lanketa" (EGOD) egitasmoaren berri eman zuen eta herritarren artean adostasunik handiena duten 21 ideien zerrenda aurkeztu zuen. Ideia horien guztien artean, herritarren artean adostasun handiena duena, eta aurkeztutako ideia zerrenda horren lehenengo tokian dagoena, % 96ko adostasunarekin, hauxe da: “Haurrek ingelesa jakitearen garrantzia”. Hain zuzen ere euskal herritarrentzat garrantzitsuena lan-mundua da eta oso barneratuta dute ingelesa behar-beharrezkoa dela. Horregatik, gure hizkuntzari, hortik ere hainbat eraso etorri zaizkio. Carlos Salvador UPN alderdiko gure lagunak hauxe idatzi zuen 2016-01-15ean twitterreko bere kontuan: “Estudiar euskera no es una necesidad educativa. Garantizar el dominio del inglés ofrece más posibilidades para encontrar trabajo. Fácil”.

Gaur egungo gizartean bizitzako lehen 25 urteak lanera begirakoak ditugu. Haurtzaro, nerabezaro eta gaztaroan jasotako heziketa eta prestaketa oro lan munduari zuzenduak dira. Lanaren garrantzi soziala ukaezina da, toki bat ematen digu gizartean, baita gizarte maila bat ere.

Historiaurrean bezalaxe, gaur egun ere, lana taldeko jarduera da, jarduera soziala. Jarduera soziala den aldetik gizon-emakumeen arteko elkarrekintza etengabea gertatzen da laneko eremuan eta harreman horiek eragin betea dute etxean, familian eta lagunartean. Estatistikoki, lantokia da bikote harreman gehien sortzen den esparrua, baita lagunarteko harreman askoren sorlekua ere. Ez alferrik, esna igarotzen ditugun ordu gehienak lanean igarotzen baititugu buruz buruko harremanetan, bilera, kafe-hartze, bidaia, lan-bazkari eta abarretan. Gaur egun, lan-munduko harremanak pertsonen arteko harreman intimoenetarako eta hurbilekoenetarako zubi izaten dira. Lan harreman horietan sortutako hizkuntza ohiturek eragin betea dute lankideen arteko bikote harremanean eta, elkarbitzitzarako pausoa emanez gero, baita etxeko hizkuntza ohituretan ere.

Lan-mundua euskalduntzeko dinamika eraginkorra abian jarriz gero, eragin betea izango luke etxetik hurbil dugun kafetegian eta tabernazuloan, janari dendan eta okindegian, kirol-ariketak egiteko gimnasioan edo min hartutakoan hitzordua eskatuko dugun kirol-medikuaren kontsultan. Izan ere, horietan guztietan lanpostuak daude, eta lantoki horietatik herritarrei zerbitzu zuzenak ematen zaizkie.

Beraz, euskarak gizartean garrantzia eta zentralitatea irabazteko giltza lan-mundua dugu.

Goldaketa lanak amaitu ditut eta, honenbestez, amaiera emango diot gaurko jardunari. Horretarako Txerra Rodriguez soziolinguistak argitaratu berri duen liburutik (“Sutondoko kontuak”) hartutako ideia batekin amaituko dut: estalagmita bat egiteko tanta guztiak beharrezkoak diren bezalaxe dira beharrezko hizkuntza baten hiztunak. Ea nire gaurko tanta honek zerbaitetarako balio duen. MILA ESKER euskara maitatzeagatik.

- Euskaltzaindiaren Bilboko egoitza nagusian emandako hitzaldia 2016-02-12an.

Hitzaldi honen PDF fitxategia eskuratu nahi baduzu, sakatu HEMEN.

_________________________________________________________________________________________________

Elefantea, autoritatea, zorua eta beste.

2016-02-21 / 08:24 / Alex Vadillo

Elefantea.

Oso istorio ezaguna da. Zenbait gizon itsuk elefante baten gorputza ukitu behar zuten, nolakoa den jakiteko. Bakoitzak atal bat ukitu du, eta ezin dira ados jarri: tronpa ukitu duenak suge luze baten antza duela dio; hanka ukitu duenak zuhaitz-enbor baten modukoa dela uste du; belarria ukitu duenak abaniko baten itxura hartu dio… Inork ezin du elefante osoa irudikatu.

Iruditzen zait puntu horretan gaudela. Aurrean elefante bat dugula adostu dugu. Elefante nolakoa den adostea falta da. Bada horretarako lana.

Paradigma berria.

Alex Vadillo Otxoa

Ezagutza eta erabilera gurdi bereko bi gurpilak dira: ezinbestean elkarrekin biratu behar direnak, gurdia ondo ibiliko bada. Beharra da gurdiaren ardatza. Patxik bete-betean asmatu duela iruditzen zait. BEHARRA DA GAKOA. “Beharrezkotasuna”. Era ezberdinetan formulatu daiteke: arnasgune (geografikoak zein soziofuntzionalak), espazio normalizatuak, espazio hegemonikoak, dentsitate handiko guneak… edo -Patxik dioen moduan- “euskaraz egiteko ziurtasun eremuak”.

Autoritatea

Lidergo-kontuak zailak dira Euskal Herrian. Euskaltzaindiaren antza izango duen zerbait eskatzen da, edota Euskaltzaindiak berak lidergoa izatea. Ez dakit, bada. Manex Agirrek arrazoi du: «Euskaltzaindiaren antza izatekotan izan dezala, autoritate-izaeran, eta ez lan-metodologian eta dinamismoan». Kritika gogorxeagoak ere entzun dira (dinosaurioak, gerontokrazia…). Euskaltzaindia aldatu da garai batetik hona, baina onartuko didazue, oraindik ere, baduela elitismo kutsu nabarmen bat.

Iruditzen zait autoritateari beste zentzu bat eman behar diogula, edo bestelako autoritate mota bat eraiki. Kike Amonarrizek “lidergo partekatuaz” hitz egin zuen: ados. Euskararen munduan “lidergo eraldatzaileaz” ere hitz egin izan da: aktibazioa bilatzen duen lidergoa; nork bere ardura hartzera animatzen duena; prozesuak abian jarri eta prozesuei eutsi egiten dien autoritatea, prozesu horien emaitza baldintzatu gabe. Horrelako zerbait behar dugu. Ez inork gogoeta burutsua egin, eta gero horren berri ematea, baizik eta gogoeta prozesu kolektiboa: euskara elkarteetan, euskara zerbitzuetan, enpresetan… Imajinatzen duzue? Kolosala litzateke.

Zoru komuna

Topalabeko kideen arabera, zoru komuna da “izaera anitzeko euskaltzaleok maila kolektiboan partekatzen dugun konpromiso-esparrua, non euskaldunontzat eremu komun eta eroso bat egongo den, bizitzeko, elkarrekin lan egiteko, eta etorkizun-proiektu bat partekatzeko”. Hortaz, zoru komuna ezin da izan alde bateko eta besteko jarreren arteko zatitzaile komun handiena (iritzi guztien % 80, mutur bateko eta besteko % 10 kendu ostean). Bi gauza ezberdin dira, ezta?

(ALEX VADILLO OTXOA Euskara teknikaria eta Allartean soziolinguistika blogaren sortzailea da)

Estreinakoz Allartean blogean argitaratua 2016-02-21ean.

_________________________________________________________________________________________________

Egundoko ekarpena.

2016-02-22 / 21:00 / Arkaitz Zarraga

Arkaizt Zarraga Azurmendi

Euskaltzaindiaren hautuaz, bozka ere eman dut. Egungo Euskaltzaindiaren ezaugarriak ezagututa zalantzak sartzen zaizkit, baina oro har proposamena egokia, aproposa eta bizi dugun unean “oportunoa” iruditzen zait. Denok dakigu gure herrian administrazioa-herrigintza dagoen dikotomia horrek sokatira baten antza hartzen duela. Ni neu argi kokatzen naiz sokamutur batean bereziki, baina argi daukat gainditu beharreko ezinikusi, gaizkibegiratu eta elkartrabatze asko daudela. Zentzu horretan, eta Sagrariok adierazten duen bezala, historia oparoa du Euskaltzaindiak. Jagon sailak berriro ere protagonismoa hartu behar du. Sagrariok aipatutako guztiez gain, nik EUskararen liburu zuria ere aipatuko nuke. Baina gainera, etxe santu horretan ere aldaketa baten beharra dago. Corpusari hainbeste begiratu barik, estatusari begiratzeko unea du, filologiatik urrundu eta soziolinguistika, hizkuntzaren soziologia, antropologia, hizkuntza politika, pragmatika... gehiago behar da. Berdin ere unibertsitatean, baina hori ere beste baterako utziko dugu.

Bestela, zure hitzaldiaz esan behar dizut erabat ados nagoela aipatzen duzunarekin. Erabilera indartzea, belaunaldiz belaunaldiko jarraipena edo ondorengoetaratzea eta estatusean aurreratzea, zalantzarik gabe erronka nagusiak dira. Estatusarena zentzu zabalean, hau da, lege estatusetik gizarte mailako prestigiora. Hor kokatzen da lan munduaren garrantzia, jakina. Ondo osatuta dago publikotik egindako lehen ekarpenean (Elefantearen testuari egindako ekarpenetan bezala) komunikabideak (ETB) eta Internet aipatzean.

Agian piska bat zehaztea falta da paradigma bera iraultza zientifikoan datzala esatean zertaz ari zaren, Zein zientziatik edan behar dugun. Nik oso argi dut, adibidez, egundoko inbertsioa egin behar dugula hizkuntzaren irakaskuntzan. Batez ere Helduen Euskalduntze Alfabetatzeari dagokionez. Izan ere, hortxe prestatuko ditugu pertsonak lanean aritzeko, baina gainera, euskaltegietatik irtenda, lan-munduko plangintzak garatzen jarriko bagenitu euskaltegiak, egun euskaltegietara hurbiltzen ez diren euskaldungaiengan eragiteaz gain, “euskaldundu” direnengan ere eragingo genuke, testuinguruan eragingo genuke, erabileran zuzenki eragingo genuke... Horretarako egokia da HABEren curriculuma, zientziatik egoki edan baitu, baina oso testu puntakoa izateak ez du ezertarako balio gerora aplikatzen ez badakigu, langileak inork trebatzen ez baditu...

Aipatzen duzun DALEren piramidea sarritan erabili dut nire ikastaroetan. Oso baliagarria iruditzen zait erakusteko ze gaizki ari garen Hizkuntza Eskakizunen diktadura pean Euskalduntze Alfabetatzean eta zelan testuinguruen baitan irakatsita askoz eraginkorragoak izango ginatekeen. Maslowren bigarren mailatik hirugarrenerako bidean dauden horiei laguntzeko bide horietan sakondu beharko genuke zalantzarik gabe.

Tira, hortik doa nire harrikada (harrikadetako bat), baina zure paradigman oso egoki kokatuta ikusten dut. Horregatik sentitzen dut erabateko sintonia azken aldian entzuten diren zenbait joerekin. Kontua da ez dakidala zer egin behar dugun behingoz eztabaidatik neurri jakinetara pasa ahal izateko!

Patxi, nirekin konta dezakezu bide honetan sakontzeko. Galderak badituzu bota lasai, ekarpen jakinen bat nahi izanez gero, eskatu. Eta, batez ere, jakin ezazu bide onetik zoazela uste dudala eta kriston ekarpena egin duzula iruditzen zaidala. Espero dut minbizi madarikatu hori gainditzea eta gerora eskerrak ematea “bitxoari” eman dizun adore eta bultzadagatik.

Bejondeizula eta nahi duzun arte.

(ARKAITZ ZARRAGA AZURMENDI Basauriko euskaltegiko irakaslea da, trebatzaile lanetan)

_________________________________________________________________________________________________

Elefantea gidari ona da.

2016-02-24 / 08:57 / Joxe Manuel Odriozola

Joxe Manuel Odriozola

Berria egunkarian argitaratu zenuen "Euskara, beharra da gakoa" artikulura mugatuko naiz nire hausnarketa labur honetan. Horko pasarte batzuk oso mamitsuak direnez, badago zer pentsatua zuk formulatutakoaren hariari tiraka.

Besteak beste, diozu, hizkuntza minorizatuak “beren hiztunek dituzten komunikazio behar guztiak betetzen ez dituzten hizkuntzak” direla, “beste hizkuntza batek, menderatzaileak, beren komunikazio-esparru eta funtzioak bereganatu dituela”. Ez da abiapuntu txarra zurea: zer egin behar dugun jakiteko, zer egin diguten jakitea baino gauza hoberik ez dago. Estatuaren hizkuntza nazional hegemonikoak goitik behera hizkuntza menderatuaren funtzioak irentsi ditu, azken honek bere-bereak zituen funtzio arruntak ere zurrupatu arte. Ondorio adierazgarria: hizkuntza menderatzaileak hizkuntza menderatuaren funtzioak blokeatu eta are ordezkatu egiten ditu funtzioen botere-hierarkia dela medio. Patxi, funtzio kultural eta sozioekonomikoak gutxietsiz euskararen funtzio arruntak indartu nahi dituztenei ohar txit argigarria egin diezu hor.

Zure bigarren ohartarazpenari ere argitasunaren txinparta dario. Lehendabizi diozu hizkuntzaren erabileraren araberakoa izango dela ezagutza. Eta ondoren, galdetzen duzu gaur egun non den beharrezkoa euskara. “Gizarteko zein eremu funtzionaletan da ezinbesteko? Inon ez. Euskara bigarren mailako hizkuntza dugu”. Honako hitzokin bukatzen duzu pasartea: “euskararen ahuleziak gaztelaniaren garrantzia eta beharra are eta nabarmenagoa egiten du”.

Mamitsuak dira, mamitsuak direnez, zure hitzen mezuak. Zure lehendabiziko ideiak maiz pentsatu izan dudan burutaziora narama: alegia, hizkuntza baten ezagutza erabileraren mendeko kontua dela, ez dela prozesu autonomo bat, ez dela praxirik gabeko jakite teoriko formal bat. Hizkuntza baten jakite maila erabilera osoak, alegia, orotariko sozializazioak, ez eskolakoak bakarrik, determinatzen duela. Hizkuntza baten gaitasun komunikatiboa ez da gaitasun kognitiboa, akademikoa eta formala soilik, sozializazio eta erabilera orokorrari esker lortzen den gaitasun integrala dela.

Pasarteko bigarren puntuaren bukaeratik hasita, gutxitan azpimarratzen den ideia bat jo duzu begiz: hau da, euskararen egoera zinez zertan den jakin nahi duenak, ezin dio euskarari soilik begiratu, erdararen estatus soziolinguistikoari ere so egin behar dio. Bi hizkuntzen arteko dialektika soziolinguistikoaz eta politikoaz mintzo ez zaigun diskurtsoa ez da sinesgarria. Engainagarria da erabat. Eta diskurtso mota horrek bizi giatu inoiz baino gehiago gaur. Diskurtso aldaketaren izenean, diskurtso euskaltzalea gero eta otzanagoa bihurtzen ari da. Itxurak itxura, diskurtso ofizialaren aldaera-trazak hartzen ari da egunetik egunera.

Hizkuntzaren beharrezkotasunaz, berriz, zer esango dizut nik? Zerorrek ondo baino hobeto diozu: bigarren mailako hizkuntzak bigarren mailako herritar egiten gaitu, gure euskalduntasuna ez da giza duintasunari dagokion neurrikoa. Duintasunaren neurria zer den jakin nahi duenak, berriz, azter beza erdaldunaren estatus soziolinguistikoa, hor aurkituko du hitzaren neurriko egoera. Beharrezkoa ez den hizkuntzak ez gaitu gizaki oso egiten, eta, horregatik, euskarak ez gaitu euskaldun egiten. Eta norbaitek sinetsarazi nahi badigu beste hizkuntza batekin edo batzuekin batera egiten gaituela herritar euskaldun, ez sinetsi. Gainerako hizkuntzak ez ditugu behar ezertarako euskaldun izateko. Hizkuntza horiek behar ditugu nazio-hizkuntzaz haraindi dauden funtzio komunikatiboak asetzeko. Ez bestetarako. Izan ere, euskaraz bizitzea ezin da izan bigarren mailako hizkuntza batean bizi eta erdara menderatzaileak euskara menderatuak bete behar lituzkeen funtzioak betez euskaldunon duintasuna osatzea. Bigarren edo hirugarren hizkuntza osagarria eta aberasgarria izango zaigu axioma soziolinguistiko hau betetzen den neurrian: hau da, euskarak nazio euskaldunaren funtzio komunikatiboak bete beharko ditu, zeren eta hori gertatu ezean, gure euskalduntasuna euskalduntasun diglosikoa (ohiko zentzuan, ez jatorrizkoan), etnikoa, artifiziala eta marjinala izango da.

“Lana da gure gizarte antolaketaren jarduera garrantzitsuena”: horra zure beste iritzi bat. Bete-betean asmatu duzu gai horretan ere: “sozializazioaren faktorerik garrantzitsuena lana da”, dio batetik Andre Gortzek. Eta bestetik: “kohesioa eta herritartasuna oinarritzen diren lana” ezin da murriztu nolanahiko ‘lana’ kontzeptura, zeren eta “lana kategoria antropologikoa izateaz gain, gizakiaren bizi-iraupena bermatzen duen beharrizana da” (“Metamorfosis del trabajo”, 1995). Labur-zurrean: lanak bizi du gizakia beste ezerk baino areago.

Oker ez banago, esan izan duzu hezkuntza sistemak euskalduntzen duena lantegi erdaldunak zapuzten duela. Ez dakit zure hitzak horiek diren, baina zure aburua hor nonbait ibiliko da. Zure pertzepzio soziolinguistiko zolia euskarari buruz egiten diren azterketa, inkesta eta neurketa guztiak baino fidagarriago da. Lanaren mundua indar soziolinguistiko erdaldunen esku dagoen bitartean, D ereduaren inguruan guztiz zabaldua eta onartua dagoen ilusioa iruzur bat besterik ez da arnasguneak salbuetsita. Jadanik ez da nahikoa eskolak ez duela euskalduntzen esatea, bada ordua zera eransteko ere: alegia, D ereduak ez duela euskalduntzen gaurko baldintza soziolinguistikoetan, euskalduntzea gaitasun komunikatiboa eskuratzea baldin bada. Eta ezin da besterik izan. Gure agintari autonomikoei ahantzi egin zaie nonbait, hizkuntzak ikasi baino errazago ahaztu egiten direla, eta eskolan ikasitakoa, jarraipenik ezean, erdal itsasoan itota ahanzten dela.

D ereduak ez du euskalduntzen, berez ezin duelako halako helbururik erdietsi. Ez al dugu bada gorago berretsi honako axioma honen zuzentasuna: hots, euskaldundu, sozializazioaren kate-harreman osoak bakarrik euskaldun dezake, ez pertsonaren bizitzako aro eta molde jakin batek. Euskaraz bizi ezean ez dago euskaldun izaterik. Euskaraz bizitzeak bakarrik ahalbidetzen duelako ahoz eta idatziz behar adineko erabilera eta motibazioa garatzea, eta, ondorioz, gaitasun komunikatibo nahikoaren jabe izatea.

Zure proposamenak hirugarren transmisiora garamatza. Batetik, hizkuntzaren transmisio naturala daukagu: nolabait esateko, funtzio lokalera eta etnikora mugatzen da bere egitekoa. Bestetik, transmisio kulturala, hizkuntza nazionalaren hezkuntzazko eta hedabidezko funtzio kognitibo eta informatiboak bilduko lituzke bere baitan. Hirugarren funtzioa funtzio sozioekonomikoa izenda dezakegu, zure eskariaren zentzuari jarraiki. Bizitza sozioekonomikoaren oinarri eta egitura material, teknologiko eta pragmatikoak ehuntzen eta gauzatzen dituen jarduera mota, hain zuzen.

Lanaren eta hizkuntzaren arteko harremanez ari garenez, zilegi bekit harreman horren ikuspegi filosofikoaz hitz erdi bat hemen landatzea. “Lanaren eskutik eta lanaren bidez sortu zen hizkuntza (Marx eta Engelsen ustea zen hau), eta auzi horri buruz dagoen azalpen zuzen bakarra horixe da. (…) Lehendabizi lana, eta gero, horrekin batera, hitza: horra hor bi akuilu nagusiak”. Beharbada ez zebiltzan oso oker marxismoaren sortzaileak. Lana baitu gizakiak oina-oinarrizko beharrei erantzuteko baliabide-iturria, beste ezer baino lehen ase beharrekoa. Eta beharrizan hori baldin bazegoen hizkuntzaren sorrerako zioetan, oraingo gizakiaren beharrak ere lanaren bidez asetzen dira orduan bezala ez bada ere. Guztiz zentzuzkoa da, beraz, zuk baietsi duzuna: lana da pertsonaren bizitzako “jarduera garrantzitsuena”, jarduera garrantzitsurik baldin bada.

“Lanerako edota beharrerako hizkuntza gisa baliorik ez duen bitartean” euskarak ez du etorkizunik zure ustez. Nik erantsiko nuke kultura soziolinguistikoaren oinarrizko printzipio bat ezarri duzula euskararen aldeko borroka-leku ideologikoan eta politikoan. Hizkuntza plangintzan eta glotopolitikan lehentasunik baldin badago, lanaren eremuari zor zaio lehentasun hori. Eta arrazoia begien bistan dago: botere-gune estrategikoa da ekonomiaren sistema, eta sistema estrategiko horretatik kanpo dagoen komunitate linguistikoa hotzak akabatzen dago. Bizitza materialaren, sozialaren eta kulturalaren erreprodukzioan esku hartzen ez duten hiztunak eta hizkuntzak ezin dira produzitu eta erreproduzitu bere baitako erregulazio mekanismoetan. Zerraldoa edo bizi-iraupen artifiziala: horra zer daukaten zein atarian. Euskarari bigarrena opa dio botere-sistema autonomoak Hegoaldean, aurrenekoa Frantziak Iparraldean.

(JOXE MANUEL ODRIOZOLA LIZARRIBAR gizarte-hizkuntzalaria da)

_________________________________________________________________________________________________

Paradigma berriaren osagai funtsezko batzuk.

2016-02-28 / 11:03 / Mikel Irizar Intxausti

Mikel Irizar Intxausti

Kaixo Patxi!

Irakurri diat hire artikulu mardula eta, nabardurak gorabehera, bere horretan osorik egiten diat nire. Zorionak horrenbeste hari mutur hain ondo harilkatzeagatik!

Beste kontu bat duk ea hire artikuluan egiten dituan azpimarrak eta proposatzen dituan metaforak paradigma berri bat osatzera iristen diren, nik esango nikek oraindik ezetz. Berez paradigma hitzak adiera ezberdinak ditik, eta lehenik horretan jarri beharko gintzakek ados. Ni ez nauk teorikoa, baina praxi oso interesgarria bizitzen ari nauk azken boladan. Eta hortik ikusten diat euskararen inguruan eraikitzen ari den paradigma berriaren osagai funtsezko batzuk ondokoak direla:

Euskararen normalizazioa prozesu bat da (ez estatus bat) eta euskaltzaleon erronka da bere adierazle oinarrizkoek hazkunde erritmo jarraitu bat erakustea.

Euskararen normalizazioan ez dago helburu finalista bermatzaile bat, inertziak beti izango ditu kontra, Beraz, beti beharko du hiztunen eta erakundeen konpromisoa, hobe dugu agoniak baztertzea.

Euskararen normalizazioa gauzatuko da esparru eta funtzio garrantzitsu batzuetan -ahalik eta gehienetan, ez dira inoiz guztiak izango- euskaraz egitea ohiko edo ez egitea arazo bihurtzen direnean.

Euskararen normalizazioan onartu beharko dira higadura esanguratsuak isolamenduaren ondorioz sortu ziren arnasguneetan; euskara nonahi eta beti egongo da beste hizkuntzaren batekin igurtzian.

Euskararen kalitatean edo jatortasunean ere onartu beharko dira higadura handiak, hizkuntzaren hedapena eremu gero eta 'arrotzago'etan gauzatuko bai da.

Euskararen posizio soziala izango da hiztunon posizio sozialaren araberakoa; euskaltzaleok hegemoniko garen esparruetan euskara hegemoniko izango da ("pintan vascos" esaten dik nire lagun batek).

Euskarak aurrera egin dezan euskaltzaletasuna auspotzea bezain baliotsua da kontrakotasuna desaktibatzea. Horretarako eraiki behar dira diskurtso inklusiboak (askatasuna, berdintasuna, justizia), helburu partekatuak (hizkuntza berdintasuna), tarteko esparruak (hizkuntza simetria), autoritate zientifikoak (Soziolinguistika Institutua), praktika erraztaileak (ulermena berariaz lantzea)...

Gurea bezalako gizarte konplexuak polizentrikoak dira eta ez dute amets bakarra partekatzen, baizik eta amets ezberdinez osatutako konstelazio bat. Euskaltzaleon egitekoa da euskara ondo kokatzea konstelazio horretan.

Euskararen aldeko dinamikan jauzi handia egin liteke ikuspegi edo paradigma partekatu baten inguruan adostasun sozio-politiko zabala sortzen bada, horrek sortuko lukeen ilusioari esker

Beno, horiek batzuk dituk (eta eztabaidatzekoak) nire eguneroko esperientziatik atera eta bapatean zerrendatuta.

Oro har, oso baikor sentitzen nauk. Umiltasun handia zagok alde ia guztietan, bai ekonomikoa (murrizketen eraginez) eta bai intelektuala (zalantza partekatua) eta aspaldi ez bezala errespetuz hartzen diagu elkar. Orain behar ditiagu eztabaidarako eta gogoetarako foroak, eta iritziak partekatzeko sareak. Zentzu horretan, oso estimagarria eta txalogarria duk hire ekarpena, Patxi, mila esker.

Besarkada bat eta animo!

(MIKEL IRIZAR INTXAUSTI Hizkuntza Berdintasunerako zuzendaria da Gipuzkoako Foru Aldundian).

_________________________________________________________________________________________________

Une egokia izan daiteke euskalgintzak hurrengo urratsak emateko

2016-02-29 / 17:11 / Karmelo Aiesta

Karmelo Aiesta

Kaixo, Patxi!

Euskararen normalizazioak gizarte-eraldaketa galanta eskatzen du. Eraldatze-prozesuak arrakastatsuak izan daitezen, ezinbestekoa da aldatzeko premia-sentimentua indartzea eta erdigunean kokatzea arazoaren eztabaida. Zalantza barik, eragin handia izan duzu zuk eman duzun lehen urrats horretan. Eskertzekoa da. Aurrena, elefantearen eztabaida piztu zenuen. Uste dut zure hasierako helburua gainditu egin zela, ekarpenak ez baitziren “elefantea”ri buruzkoak bakarrik izan, euskalduntze-prozesu osoaren gainekoak baizik.

Ez dakit lan-munduaren euskalduntzea den elefante nagusia, baina, zalantzarik gabe, nagusietako bat bai. Bat nator zure iritziarekin. Batzuetan ez dugu ikusten noraino heltzen den lan-esparrua. Aisialdian ere, inguruan dugu, ia beti, lanean ari den norbait: pintxo-potean gabiltzanean, tabernariak; frontoian, pilotariak eta apostulariak; telebista ikusten ari garenean, aurkezleak; zinean, atezainak; Urbiako fondan, tabernariak... Euskarak aurrera egingo badu, nahitaez bereganatu behar du lan-eremua. Beste modu batean esanda, euskal hiztunok erdaldunen hizkuntz eskubide eta aukera berdinak izateko, ezinbestekoa da lan-mundua euskalduntzea. Bestalde, agerikoa da hezkuntza-sistemak euskalduntzen duena erdaldundu egiten duela lanak. JM Pastorrek azaldu zituen Berrian EHUko erdarazko graduko ikasleen artean eginiko inkesta baten emaitzak: D eta B ereduko ikasleek gradua erdaraz aukeratzeko lehen arrazoia da uste dutela lan-merkatuan erabilgarriagoa izango dela erdaraz ikastea. Ezinbestekoa, hortaz, lan-mundua euskalduntzea.

Autoritate eta lidergoaren gaian ados nago Alex Vadillok idatzi duenarekin. Euskal Herrian dugun antolaketa oso konplexua da, eta erakunde bakar batek ezin du eraldaketa soziala gidatu. Kike Amonarrizek aipatutako “lidergo partekatua” edo “lidergo eraldatzailea” izan daiteke aukerarik eraginkorrena. Alexek dioen bezala, “aktibazioa bilatzen duen lidergoa; nork bere ardura hartzera animatzen duena; prozesuak abian jarri eta prozesuei eusten dien autoritatea, prozesu horien emaitza baldintzatu gabe”. Nire iritzian, Euskaltzaindiak betekizun garrantzitsua du lidergo partekatu horretan, eta beste eragile batzuek ere bai.

Euskararen beharrezkotasunaz, berriz, guztiz ados: bigarren mailako hizkuntzak bigarren mailako herritar egiten gaitu, eta hori ez da ez bidezkoa ez onargarria. Beharrezkoa al da erdara gurean? Bai, legez. Bada, euskarak egoera berean egon behar luke bigarren hizkuntza ez izateko. Urrun gaude oraindik egoera horretatik.

Diskurtsoaren mailan, uste dut arriskutsua izan daitekeela euskara batez ere beharra hitzarekin lotzea, batzuek bi era gaiztotan erabiltzen baitute lotura hori. Alde batetik, euskara inposatu nahi dela esateko; bestetik, esateko herritarrek ez dutela euskara erabili nahi, eta horregatik nahi dutela batzuek beharrezko izatea. Nire iritzian, diskurtso horiei aurre egiteko, komeni da beste lotura bat ere egitea: euskara, eskubidea, eta nahia. Hau da, biztanle guztion eskubidea da euskara erabiltzea, biztanleok horrela nahi dugulako; eta eskubide hori bermatzeko, biztanle guztiok dugu gure betebeharra. Gainerako eskubide guztiekin ere gauza bera gertatzen da.

Motibazioari dagokionez, funtsezkoa da motibazio pragmatikoa, eta beharrak eragin handia dauka horretan. Aldi berean, komeni da beste motibazio-mota batzuk ere jagotea, eta euskara emozioekin, bihotzarekin, balioekin, eta gogoarekin ere lotzea. Beharrean bakarrik oinarritutako erabilera ez da naturala, eta hil daiteke beharra desagertu bezain laster, esaterako, ikasleek klasetik irten eta jolas-ordua heldu bezain laster. Beharrak bakarrik ez du euskararen erabilera bermatuko; borondate hutsak ere ez. Gogoa eta beharra, biak indartu behar dira euskara biziberritzeko, eta koktel hori zuk proposatutako “euskaraz egiteko ziurtasun-eremuetan” egon daiteke.

Amaitzeko, eredugarria eta txalogarria da bultzatu duzun eztabaida irekia eta anitza. Aditu askoren iritziak batzen lagundu duzu eta ikusi da sintonia handia dagoela aditu askoren artean. Une egokia izan daiteke euskalgintzak hurrengo urratsak emateko, lidergo partekatu eta eraldatzailearen gidaritzapean.

Besarkada bat eta eutsi!

(KARMELO AIESTA ingeniaria eta euskaltzalea da)

Kamelo Aiesta «Goza daiteke gehiago. Euskaldun baten hizkuntza-bidaia» liburuaren egilea da. Ikus, HEMEN

_________________________________________________________________________________________________

Euskararen errota

2016-03-01 / 09:14 / Aitor Esteban Etxebarria

Aitor Esteban Etxebarria

Pozgarria da ikustea hasitako eztabaidak badarraiela martxan eta geroz eta jende gehiagok hartzen duela parte. Deus baino lehen, zorionak Bilboko jardunaldiaren antolatzaile, berbalari eta entzuleoi; ni tamalez, lan kontuak tarteko ezin izan nintzen bertan izan. Hori horrela, Berriak plazaratutako kronika hartu dut abiapuntu eta modu artezean erantzun nahiko nioke artikuluaren amaieran airean lotzen den galderari:

Nola bihurtuko dugu euskara euskaldunez osatutako gizartearen hizkuntza nagusia, lanerako edota beharrerako hizkuntza gisa baliorik ez duen bitartean?

Arotzaren kantan lez, ur handi eta astunak dira galdera horrek planteatzen dizkigunak, eta askoren artean erantzun beharko genukeelakoan, ni iritzi bat ematen ausartuko naiz eztabaida aberaste aldera. Kantaren istorioari tiraka, esango nuke itsaso zakar eta haize bortitz dabilzkigun honetan, errota baten premian gaudela indar horiek bideratu ditzagun. Errota orok bezala, gureak ardatz biko mekanismoak beharko luke:

Bertikala: euskara beharrezko bihurtuko duena,

Horizontala: euskara erakargarri bilakatu duena.

Badakit aurretiaz jorratu ditugula alderdi biak, baina utzidazue segitzen.

Bilbon nabarmen azaldu zen moduan, euskara beharrezkoa den neurrian egingo dugu aurrera. Lan esparruan ere, euskara halaxe bermatu da, lanlekuak eta enpresak non euskararen ezagutza eta erabilera derrigorrezkoak diren: horixe da ardatz bertikala: goitik beherako ezarpena. Ez gara horretan beraz hutsetik abiatzen. Baina horretan sakondu nahi bada noizbait heldu beharko gara euskaraz bakarrik bete daitezkeen funtzioetara. Gure harridurarako, lan esparruari gagozkiolarik hori aspaldi egiten da testuinguru eleaniztunetan murgiltzen diren korporazioetan; hau da, modu bertikalean arautzen da ahoz eta idatziz zein hizkuntzetan egingo den komunikazio bakoitza, eta azkenean horrek bermatzen ditu hizkuntza horien ezagutzarako exijentzia eta erabilera. Gure inguruan ostera, eta hezkuntza mundua alde batera utzita, euskararen erabilera ia bakarrik arautu da sektore publikoan, eta gehien bat hedapen handiko komunikazioetan (Administrazioaren kasuan) betiere herritarren hizkuntza eskubideak aintzako. Eta noski, euskara ofiziala ez den lurraldeetan hori ere ez. Era berean badira, sektore pribatuko enpresa ugari, borondatez, euskara planak ezarri dituztenak euren erakundeetan eta ari direnak komunikazioak euskaraz ere egiten. Baina harrigarria bada ere, lan eremuaren potentzialtasuna askozaz handiagoa da; erabat legezkoa baita eginkizun bakoitza ze hizkuntzatan jorratuko den arautzea: batean, bestean edota batean baino gehiagotan lan egiteko agintzea, alegia. Are gehiago, harritu beharko gintuzkeena egungo egoera da, non elebitasun orekatuaren kasu askotan hizkuntza baten edo bestearen aldeko hautua langileen esku geratzen den. Ohartuko zinetenez, bertikala deritzot ardatz honi aginpidea eskatzen duelako. Baina betikora bueltatzen gara: noraino heltzen da hizkuntza politikaren borondatea? Euskararen ezagutza eta erabilera arautuz gero, jakinik erdara biek ezagutza unibertsala dutela, zelan erreakzionatuko luke gizarteak? Ba, hain zuzen zalantza horiek garamatzate bigarren ardatzera.

Bigarren ardatzari horizontala deritzot eta aurreko iritzi-txandan ere aipatu nuen zelanbait. Kontua da epe ertainean, behintzat, inguruko hizkuntzen estatus juridikoa ez dela aurreikusten aldatzerik; hori horrela, Euskal Herrian berba egiten diren erdarek jarraituko dute euren ezagutza unibertsala bermaturik izaten eta euskarak, ostera, borondatezkoa izaten segituko du. Arestiko paragrafoan genioen euskara erabiltzen dela beharrezkoa den eremu eta egoeretan, baina gutxitan erreparatzen diogu euskararen mirariari. Hau da, hainbeste kezka eta zalantza dugu ikustean gehien bat jendeak ez duela euskaraz hitz egiten, baina gutxitan galdetzen diogu geure buruari euskaraz bizitzea erabaki dutenek zergatik hartu duten bide hori. Oker ez banago antzeko zerbait planteatzen zuen Dabid Anautek aspaldi Leitza inguruko gazteen hizkuntza jokaerak aztertzean. Kontua da, beharrezkoa izan barik, baditugula euskaraz bizitzeko hautua egin dutenak ia Euskal Herri osoan, eta ez dira hain gutxi euskarak presentzia ahula duen eskualde eta hirietan. Nire ustez ikertu beharko genituzke hautu horretara daramatzaten argudioak, hain zuzen, euskararen aldeko argumentu multzoa, ideologia, ikuskera eta abar ezagutzeko eta hizkuntza transmititzeko zentroetan txertatzeko, baita euskalgintzaren eragileen bidez gizarteratzeko ere. Izan ere, aurreko artikuluan aipatzen nuen Txepetxen eskemaren hiru puntuetan nik oker gehien motibazioan ikusten nituela, hots, hizkuntza transmititzeko baditugu plangintzaldi, epe eta profesional egokiak, baina nire ustez huts egiten dugu sistematikoki hizkuntzarekiko fideltasuna eta ardura transmititzean. Iritzia dut horren inguruko ideologia ezagutzeak, biltzeak eta egituratzeak lagundu dezakeela horren gizarteratzean azkenean, instituzioen esku ez ezik, herritarron esku ere badagoelako euskara beharrezko bihurtzea. Era berean, arlo instituzionalean mugitzen den euskalgintzak ere bere argudioak eguneratzeko beharrizana badu eta aspaldi ohartu ginen bestelako diskurtsoak behar ditugula jende berria erakartzeko euskararen erabilerara.

Magma handi horri ardatz horizontala deitzen diot, beraz; eta gorago aipatzen duen ardatz bertikalaren osagarria delakoan nago. Orain, euskalgintza osoaren bateratasuna beharko genuke ardatz bietan urratsak ematen hasteko, kolore politikoa gorabehera, sektore publikoan zein pribatuan, hezkuntza sisteman zein helduak euskalduntzeko ikasgu sarean urratsak emateko.

(AITOR ESTEBAN ETXEBARRIA hizkuntza normalizatzeko teknikaria da Eusko Jaurlaritzan)

_________________________________________________________________________________________________

Zutabeek etxeari eutsi gabe teilaturik ez, edo lan-munduaren garrantziaz

2016-03-03 / 17:44 / Roberto Manjon Lozoya

Roberto Manjon Lozoya

Azken boladan honetan asko hitz egin da lan-munduak dukeen zeregin nagusiaz euskararen normalizazioan; biltzarretan ere horretaz mintzatu da, gaia sakondu nahirik. Ez dut nik esango gako bat ez denik, eta baliteke euskararen balizko normalizazioan ardatza izatea, beti ere, hasteko, ulertzen badugu euskara ez dela ezer, metafora bat ez besterik, hizkuntzaren trikimailu bat, zeren benetan direnak euskaldunak baitira, ez euskara.

Zer eta nola antolatzen da gizakion mundua? hori da benetako gakoa

Euskaldunei, hots, mundu errealari beldurrik gabe begiratuz gero, perspektiba aldatuko da. Nire ustez lanaren mundua, horixe da, esparru bat, ez eragile, eta halatan, bere balioa azalekoa da, handia bada ere, ez sakona. Benetako eragilea boterea da, energia edo harremanezko jaidura, bulka, oldar, joaira –ez zait erraza zer den hitz gutxitan definitzen−, zerbait anizkuna, hedatua bai baina gune batzuetan kontzentratuagoa (1): gizateriaren indar antolatzailea eta egituratzailea. Baldin eta behar den botere-maila behar den guneetan ez baduzu, ez duzu aurrera egingo, ezin ezer normalizatu, zer ere egiten baituzu, ekimenik iaio, bipil eta doituenak izanik ere. Boterea aurpegi anitzeko poliedro bat izanik, nolabait, normalizazio berba botere berbaren ideiari tinko lotzen zaio: botereak egiten du munduan normala den oro normal.

Eta, jakina, ez nabil Jaurlaritza, foru-aldundi, estatuko gobernu eta udal-batzari buruz, horiek guztiak ideiaren baitan sartzen baditut ere, ezpada botere-gune guztiei buruz, asko erabakigarriagoak instituzioak baino. Jakina, lan-munduan bada botere-gunerik asko, baina sare anitzetan gizartea antolatzen dute beste gune askorekin harremanetan, eta eten gabe elkarri eragiten. Sare eta gune horien arteko antolakuntzazko harremanak hierarkikoak dira, indar eragilea ez dute neurri berean. Ez ote dira finantza-munduko sareak boteretsuagoak eta eragingarriagoak lan-mundukoak baino? Gainera, bigarren maila batean, baina ez hutsaren hurrengo, ez dira gutxietsi behar pentsamenduari sotilki baina irmoki eragiten dioten, kontsumo-sareak, banaketa-sareak, sare kultur sortzaileak eta banaketakoak, hala nola unibertsitateak, argitaletxeak, hedabide mota guztiak.

Normalizazioaren konponbide mirarizkoetan barna

Izan ere, kontuan harturik ezen euskaldunak mendeetan zehar arian-arian sare horietatik erauziak eta jaurtiak izan garela gaurko eremu malkar honetara, non ia erabat kanporatua baikaude, euskaldunak biziberritzeko miraria izango bada, nolabaiteko inflexio-une bat jazo behar litzateke mundu mentalean, halakoa non euskaldunak berriro gizarte-sare eta botere-guneen inguruan elkarrengana biltzera joko baikenuke. Miraria diot, horixe baita behar duguna, edo mirarik izan ezik, munduaren antolakuntza erabat eralduko lukeen katastrofe-kate bat –barbaroek erromar inperioa eraitsi zuten gisan, hots, duela bi mila urte euskaldunak salbatu zituen katastrofea−.

Jakina, ez dugu katastroferik nahi, gure munduan ausiabartzarik. Hala ere, nago azken hamarkadotan katastrofe baten zantzuak ageri direla zeru-ertzean, inoiz jazoko balira, ez dut uste bizirik helduko ginatekeenik haien osteko mundu berritura, eta noski, ailegatzekotan ere, nork daki gaurko munduaren hondamendiak nola eragingo ligukeen. Ez dirudi katastrofeei itxarotea oso hautu zentzuzkoa denik.

Nolanahi ere den, naturalista naizenez, ez idealista, ez dut mirarietan sinisten, eta, zoritxarrez, urri nabil itxaropenez. Zernahi gisaz, hondamendiei ezin agindu diegula, dautsogun, eutsi, itxaropenaren errainuari, hots, mirariari. Halatan, demagun munduari begiratzeko eta ulertzeko moduan, gure pentsamenduan, ehun eta laurogei graduko bira bat egiteko gai garela, hori gabe ezinezkoa bailitzateke aspaldian galduriko botere-guneak berreskuratzen hastea. Zertan datza bira hori? Euskaldunen kontzientzia nazionala sortzeko ahaleginean.

Lehenengo miraria: kontzientzia nazioala sortzen hastea

Euskaldunok, nazio gisa jokatu ezik, ez dugu benetan aurrera egingo, aurrean dugun atazak talde-kontzientzia handia eskatzen duenez. Gaur egun kontzientzia nazionala ezinbesteko eskakizuna da esfortzuak euskaldunen etorkizuna bermatzera egokiro eta artoski bideratzeko.

Ez gara nazioa, are gehiago, harrapaturik gaude erdal nazionalismoaren aramuan, Espainia zale nahiz euskotarra izan. Nonbait esana dut, eta oso mingarri egin zaie batzuei, ezen euskalgintzan badela dinamika zoro bat, pisu handikoa, non bizkarrezurra gobernuen aurrean aldarrikapenik aldarrikapen ibiltzea den, eta era berean esan dut jokabide hori, asmo onekoa bada ere, ez dela euskotar nazionalismoaren joputza besterik. Bitartean, euskal gizartegintzan pauso ganorazkorik ez (2). Euskotar nazionalismoak eta haren sostengu intelektualek, zintzoki modernoa, hots, demokrata, berdintzaile, feminista, ekologista, internazionalista, solidario, bakezale… izan nahi dutenez gero, alegia, borroka politikoan interesatzen zaien diskurtsoa sustatzen baitute, muga ideologiko estuak ezartzen dizkiete euskaldunen aldeko ekimen instituzionalari nahiz herritarrari, muga politikoez gainera, eta zaildu egiten dute euskaldunen nazio-kontzientzia kimatzea.

Zentzu batean nazioa bagara oraindik, antzinako erregimenean ulertzen zen gisan: jatorri komun bat duen jendea, halakotzat ulerturik hizkuntza-kultura partekatua izatea. Baina ez gara nazio zentzu modernoan, hots boterea eskuan duen edo eskuratu nahi duen lurralde bateko gisa-talde bat. “nahi” hitza da gakoa, hots, kontzientzia politikoa, botereaz jabe izateko nahia. Euskaldunok ez dugu kontzientzia politiko beregainik, eta talde nazionalista ezberdinek gaituzte mendean eta zerbitzari. Mendekotasun horri jaregin behar diogu nahitaez botereagatik lehiatu nahi badugu.

Kontzientzia nazionalaren eragile historiko nagusietatik bat, ezinbestekoa, gerla izan da (3), talka belikoak. Euskal Herrian kontzientzia nazionala, epika nazionala, heroiak, gu versus besteak, eratu dituzten gerlek, batez ere espainiar eta frantses kontzientzia nazionalak mamitzeko balio izan dute. Ordea, XIX-XX. mendeetan Espainian izan diren borrokek hein apalago batean, Euskadiren nazionalismoa, alegia, euskotarrena ernaldu, hazi eta elikatu dute: “Euskadi es la patria de los vascos”. Gogoratu bestela ezker abertzalearen epika bainoi lehen zein izan diren bertoko nazionalismoaren oinarri epikoak: godo, franko eta islamiarren aurkako erresistentzia, XIX.mendeko kondaira erromantiko belizistak, ororen buru Sabino Aranak hainbeste maite zuen Jaun Zuriaren eta Arrigorriako gudaren kondaira, gerla karlisten inguruko narrazioak …

Gerletan garaile ateratzea izaten da onena nazioa eraikitzeko, baiki, ez beti ordea, zeren galtzea ez baita nahitaez galgarria izaten kontzientzia nazionala sortzeko, eta sarritan, aitzitik, eraikitzaile izaten da, eta gainera, gogoratu dezagun Joxe Azurmendik esandakoa: historiaren perspektiban nekez atzeman daiteke, luzera begira, galtzaile edo garaile nor den, sarritan, bata bestea bihurtzen baita. Euskal Herrian igaro den azken gerlatxoa ere, alde bakar bateko sueten mugagabean arestian amaitu den horiez da, berez, euskaldunen gerla izan, betiko modura nahasturik ibili garen arren —nola ez? Hizkuntzazko erkidegoa ez da erkidego bakarra, eta haren mugak zehar-lerrokoak dira beste erkidego batzuekin, kasu, erkidego politiko eta ideologikoekin—. Kontua da, galdutako azken gerlak, frankismoaren ostekoak, euskotarren kontzientzia nazionalari biziki eragin badio ere, ez du ekarpen handirik egin euskaldunen kontzientzia nazionalaren eraikuntzaz den bezainbatean.

Kontzientzia nazionalaren sorreran eta euskarrietan badago balio eta printzipio funtzional bat: norberaren aldeko desberdintasuna, desderdintasun garailea bestela esanda, hots besteen berdinak ez izatea ez ezik, besteak baino hobeak izatea. Agian norbaitek higuin du hori, baina gustuak alde batera utzita, mundu lehiakor honetan (mundu bakarra), desberdintasunak abantaila eman behar dizu, irudizkoa bada ere, eta ez oztopatu, bestela, desberdintasunari muzin egin eta abantaila ematen dizun identitateari atxikitzen gatzaizkio: egunero eta nonahi dakusagu hori. Herri guztiak berdinak garela dioen leloa, argiro faltsua izateaz gainera, aldarrikapen etiko bezala ez da baliagarria herri ahulari eusten laguntzeko, hasieran kontrakoa badirudi ere, eta azken finean, aldarrikapen etikoak ez dira irudimenezkoak besterik (Tractatus, Wittgenstein): gure interesen alde funtzionatzen badute ondo.

Alderantziz, talde lehiatzaileen aldean nolabait nagusi izatearen kontzientzia hori beti garrantzitsua bada, funtsezkoa izan da minorien biziraupenean —minoriek bere indar eta kemenez dirautenean—, adibidez, motzaileen kasuan: ijitoek argi daukate, hala edo hola, gehiago direla besteak baino. Euskaldunok, berriz, maldan behera goaz gure euskarri mitikoetan ere, narrazio historiko positibista sasi-zientifikoaren eta globalizazioaren garaian, gero eta gutxiago sinisten baitugu auzokoak baina txairoagoak garela. Hain zuzen ere, mundu global-teknologiko honetan, jada ez gara gai mito zaharrei iraunarazteko ez eta berriez ordezkatzeko: gero eta gutxiago uste dugu Europako herririk zaharrena garenik, herririk sotilena, xaloena, aitonen semeak, aratzenak… Gure auzokide, espainiar, frantses, anglo-saxoi, germaniar ete enparauek zalantza gutxi dute bere gailentasunaren gainean.

Laburbilduz

Guretzako moduko gerlarik ez dugu izan, eta ez dirudi hodeiertzean dukegunik, are hitsago, ez dirudi gerlarik nahi dugunik, galduko dugun beldurrez eta erosotasunaren amoreagatik, baina, aldiz, ederretsiko genuke patuak Zeruko mana bezala etorkizun amoltsu bat balekarkigu, hots, boterea, beti ere borrokan atseginik hartu gabe. Ondarroan esaten denez, koruan eta aldarean aldi berean egon nahi dugu, modernoak izan, ederto kontsumitu, patrika bete diruz, zintzo izan, normalak eta euskaldunak, orain eta luzaroan, baina badakigu gero eta erdaldunago garela, gero eta zailagoa zaigula euskaldun izan eta irautea. Ulertzeko modukoa da hori, ez dago ezer kritikatzeko, denok gezurtxo batzuk behar ditugu kalitate minimo batez bizitzeko, baina analisi serioak egiterakoan, argi izan behar genuke dena ezin dela eduki: garena gara. Tautologiak ez du informaziorik ematen, baina kontraesana non dagoen erakusten digu: ni beste bat naiz.

Eta, hala, mirariaren itxaropena geratzen zaigu: nazioa sortzeko nahia, jarrera noraezekoa botere-guneez jabetzeko. Horixe da, nik uste, lehentasunik behinena; euskal inteligentziak hausnarketa horri ekin behar lioke (agian egina da, eta etsipenez utzia), argitzen joan gaitezen nazioa sortzeko abiaburuak, baldintzak, lanabesak, lehentasunak eta prozesuak zein izan daitezkeen. Eta argi dakusat ez dagoela zertan ibilbide hori eta beste batzuk denborazko katebegiak izatea, hots , bata amaitu ondoren bestea hastea, alegia, hein batean aldi berekoak izan daitezkeela. Baina ezin dira lehentasun berekoak izan, bestela, nork egingo ditu urratsak lan-mundua, finantzarioa … euskalduntzeko? Subjektu kolektibo bat behar dugu, kontzientzia duena, euskal nazioa. Ez gaitezen eldarnioen saski-naski eta berbaroan alferrik ahitu.

Horiek guztiak horrela esanda, baliteke lan-mundua eta finantza-, teorian bederen, biziberritzearen giltzarri izatea, nihil obstat, baina naziogintza delarik euskal gizartegintzaren sostengu ideologikoa. Halaber, zeren euskaldunak baitira errealak eta ez euskara, euskal gizartegintza da gizartean bultzatu behar den prozesua, orain arteko euskalgintza gainditurik.

Ez dakit naziogintza nola egin behar den –talde-lana da hori guztia argituz joatea−, eta ni baino gehiago dakiten aditu asko daude gizartegintzaren oinarriak xehatzeko, baina tamalez ez dugu premia horiek ikusten, eta ez gara abiatzen. Dakusdana da euskalgintzaren ekintza eta jarduera askok ez garamatzatela bidegurutze horretara, energia handia alferrik xahutzen dela erakundeen aurreko etengabeko protesta eta aldarrikapenetan, nolabait, euskaldunen etorkizunari begira onurarik gabe, atzeko atetik eta ustekabean joko politikoan sartzen garela.

Noski, Administrazioak badu zereginik, bere baitatik hasita, baina oso dudazkoa iruditzen zait lehentasuneko eremuetatik bat ote den, lantoki gisa hartu ezik eta inguru euskaldunak salbu. Jakina, Administrazioetako planak asko aldatu behar dira, nire eskarmentuz nekez funtzionatu eta berdintzen baitute haiengatik egiten den ahalegina; aldatu, eraberritu, zuzendu, egokitu…, bai, baina ez arrapaladan tentuz eta artoski baizik, eta ez agian eskakizun eta helburu gogorrago eta zorrotzagoekin, baizik eta arrazionalagoak izan daitezen, eta zorrotzagoak euskaldunek zorroztasun handiagoa behar duten bailaretan: gutxitan, ez gaitezen tronpatu eta kartetan bakar-jokoan geure buruari trikimailuak egin.

(ROBERTO MANJON LOZOYA Osakidetza-Euskal Osasun Zerbitzuko Bilbo-Basurtu Erakunde Sanitario Integratuko Euskara arduraduna da)

Oin-oharrak

(1) Ez naiz luzatuko boterea ikusten dudan bezala definitzen, baina hauxe esan nuen Jakin aldizkarian:

Hizkuntza-normalizazioa zer den

Asko hitz egiten dugu hizkuntzaren normalizazioaren gainean, hizkuntza-politikak, diseinatzen ditugun planak hizpide. Eta gehienetan zapuztuta ateratzen gara, espero genuen hartatik urrun geratzen baitira emaitzak. Euskara-planak bazterretatik egiten ditugu eta bazterretarako, inoren agindutara. Agintariak diosku egizu txoko (honetan) euskara normalizatzeko plana; ez da gehiago ukitu behar, ez inon ez inoiz. Agian bera ere miopea baita: eta ez daude, urriko gau hotz batean, neguko jauregiaren aurrean.

Hizkuntza-normalizazioaren gainean oso kontzeptu murritza darabilgu. Planak txoko batzuetarako egiten dira, muga jakinen gainean. Haratago ezin joan, zoramena eta debekua. Agintariak ez dira boltxebikeak, baina agian asmo onez jokatzen dute planak horma artean itxita nahi dituztenean. Programa betetzen dute, euskararen alde zerbait egitea, ameskeriak alde batera utzita. Zer da hesitik landa ukitu behar ez dena? Ikuspegi orokor eta zabalago batetik, hizkuntza-iraultza da normalizazioa, eta izari horretan datza gure ezintasuna eta agintarien beldurra. Euskararen erabilera normalizatzeak aldaketa sakona eskatzen du ohituretan, bizimoduan, harremanetan, balioetan. Aldaketa soziala, eta aldi berean, kulturala, politikoa eta ekonomikoa. Aldaketa konplexua, beraz.

Aldaketa gertatu, gertatzen ari da noski, globalizazioa deritzo, historian jazo diren antzeko eraldakuntzen ildo beretik, ez euskaldunen alde. Hizkuntza-iraultza linboan hezurmamitzea nahi dute agintariek eta, oro har, erdaldunek, ez dadin iraultza izan. Are gehiago, gehienok ere horixe nahi dugula dirudi: bakoitzak bere bizitza bizi dezala. Ikuspegi horrek harrapatuta gaude euskaldunak.

Hiztun-herri euskalduna herri ororen baldintzen mendean bizi da, antolakuntza ekonomiko, politiko eta sozialen esanetara, eta horiei hertsiki loturiko sistema eta sare teknologikoek, azpiegiturek eta lurralde-antolamenduak azpiratuta. Horregatik, hizkuntza-desplazamenduak, ordezkapenak, berreskurapenak —biziberritzea diogu goxo-goxo— arlo horietako higidurekin batera gertatzen dira. Itauna, beraz, hau da: zer mugitu behar da politikan, ekonomian, gizartean, kulturan, euskarak bizirik iraun dezan eta normalizatu dadin? Hizkuntza-normalizazioari ez ote diogu gehiegi eskatzen eta gutxiegi eskaintzen?

Izan ere, Joxe Manuel Odriozolak (1998: 21-32) azpimarratzen duenez, hizkuntzen arteko interakzioan gizarte osoa da partaide, erabilera bera gizartearen osotasun-agerpena da eta. Gizarteak erabakitzen du egoera diglosiko batean zein diren hizkuntza-erabilera legitimoak, gizartea eratzen duten hegemonien eta harreman hierarkikoen arabera. Halatan, lotura zuzena dago hizkuntza-erabileraren eta gizartea egituratzen duten botereen artean. Badakigu, jakin, hizkuntza-erkidego desberdinetako hiztunen arteko harreman diglosikoak menderatze-harremanak direla, eta beste menderakuntza batzuen bidelagun, eta, hala ere, boterearen gaia normalizaziotik kanpo uzten dugu beti.

Normaltasuna eta boterea

Zer harreman dago normalizazioaren eta gizartearen botere-egituraren artean? Zer dago normalizazioaren hezurduran? Galdera, berez, zabalagoa da, sorburura jotzen badugu behintzat. Esangura estatistikotik landa, zer da normala? Gizarteko botere-sistema hegemonikoek halakotzat daukatena, kontrolatzen dutena, eta anormala, arau horretatik kanpo dagoena, ondo egokitzen ez zaiona. Normaltasuna botereak sortzen du, boterea da, berez, normalizatzailea. Botereak egiten gaitu. Itaunak, beraz, argitu beharreko arazo baten aurrean jartzen gaitu. Zer da boterea?

Alboratu behar genuke boterearen gaineko ikuspegi sinplista, haren alderdi errepresiboa bakarrik ikustera garamatzana. Boterearen izaera errepresiboa ez da ohikoena. Boterea —botereak— indar eraikitzailea da. Zapaldu ez ezik, ekoiztu ere egiten du, antolakuntza, gozamena, ezagutza, diskurtsoak. Boterea, berez, gizarte osoa zeharkatzen duen indar ekoizle bat da, beraz (Morey, 1986: 243-244). Ez dago toki jakin batera mugatuta, une oro espazio guztietan baitago. Ostera, ez da dentsitate berean azaltzen: gune edo nodulu batzuetan gehiago kontzentratzen da. Gune edo noduluen arteko harremanek, gizarte-sareak ehunduz, gizartea antolatzen dute, mundu fisikoan masa handiek grabitatearen indarraz txikiagoak erakartzen dituzten bezalatsu, nahiz eta kargadun atomoekin gertatzen den legez, aldarapen-ondorioak ere ohikoak izan.

Mundu fisikoaren metaforarekin jarraituz, esan dezadan botere-sareek orografia eta geografia ere badituztela. Sareen egituraketa, horizontala ez ezik, bertikala ere bada, estratifikatua. Paisaiek osagaiak (zuhaitzak, ibaiak, landak...) proportzio desberdinetan dituzten bezala, hala botere-mota ere (ekonomikoa, espirituala, kulturala, politikoa, linguistikoa...) proportzio desberdinetan agertzen dira sareko gune edo erretikula desberdinetan. Normalean, guneek zenbat eta botere-dentsitate handiagoa eduki, orduan eta proportzio handiagoan izaten dituzte botere-mota gehienak, edo erabakigarrienak behintzat. Izan ere, izari ekonomiko markatuagoa duten sareetako erretikulek botere-dentsitate handiagoa ere bai, eta, orobat, guneek, sarean zenbat eta maila goragoko batean egon, orduan eta botere-dentsitate handiagoa dute.

Boterea ez da pertsonala, ez dagokio subjektu bati, zerbait organikoa denez. Horrela, gizarte-sistema eratzen duten sareetatik bakoitzean, boterearen indarra gune jakin bakoitzaren posizioak determinatzen du; boterearen izaera, berriz, sarearen nolakotasunak ematen du. Horregatik, oso ohikoa da gobernu bateko lehendakariak, politika errepresibo gogorrak ezarri arren, inolako gaitasunik ez izatea munduko finantza-botereen aurrean; edo ospitale bateko gerente arraro batek, zintzoki eta gogotik euskaldunen alde egin nahi badu ere, benetan gutxi egin ahal izatea. Kontua da euskal hiztun-herria, nolabaiteko erkidegoa denez, erretikula ahulenetan egituratuta dagoela, bai dentsitatearen aldetik bai botere-moten aldetik. Euskal hiztun-herria, herri gutxiagotu guztien antzera, botereaz desjabetutako herri bat da.

Logosa: hitzaren boterea

Zein da boterearen izaera funtzionala? Botereak gizartea, gizakiak, erregulatzen ditu, gizartea, herria... sortzen du. Izan ere, boterea ahalmen bat da, zerbaitek beste zerbaiten gainean aldaketa eragiteko gaitasuna, zerbait egitekoa. Giza harremanak boterez blai daude, hegemonien eta hierarkien bidez antolaturik. Bestalde, boterearen tresnak, armada eta polizia ez ezik, askotarikoak dira, egoera edo baldintzen arabera, batzuk besteak baino egokiagoak. Une honetan bat interesatzen zaigu oroz gain: logosa, hitza, edo nahi izanez gero, hitz-pentsamendua.

Aspaldikoa da boterearen baliabide horren gaineko gogoeta. Antzinateko filosofo sofistek (K.a. V. eta VI. mendea) argi ikusi zuten hitza boterea dela:

Eta, Tisias eta Gorgias lotan utziko al ditugu, egiazkoak baino gehiago egiantzekoak balioetsi behar direla ikusi zutenak, eta hitzen indarraz gauza txikiak handi eta handiak txiki agerrarazten dituztenak, berriak modu zaharrean eta aurkakoak modu berrian, eta edozeri buruz hitzaldi laburrak eta luzera mugagabeak asmatu zituztenak? (Platon, Fedro, 455).

Gure garaian ere asko idatzi da horri buruz. Francis Bacon dugu aro modernoaren hasierako paradigma (Sabine, 1995: 336), oso argi ikusi baitzuen ezagutza boterea dela eta gizakiok geure buruari ezarri diogun egitaraua ezagutzaren bidez mundua —beste gizakiak barne— menderatzea dela. Horkheimerrek eta Adornok (2009: 12-13) azaldu zutenez, Logosa mundua menderatzeko giza tresna da sorreratik bertatik, alegia, Homeroren mundu mitikotik hasita. Botereak gizakiok ere objektu bihurtzen gaitu:

Ezagutzak, boterea denez, ez du mugarik, ezta izakiak esklabo bihurtzen edo munduko jaunei atsegin egiten ere. [...] Gizakiok naturatik ikasi nahi duguna, bera baliatuz, natura bera guztiz menderatzeko modua da, ez natura bakarrik, baita gizakiak ere. [...] Boterea eta ezagutza sinonimoak dira. Ezagutza hutsak ematen duen zoriontasuna antzua da eta lizuna da bai Baconentzat bai Luterorentzat. Gizakiek egia deritzotenak ez du ardura, eragiketak baizik, prozesura eraginkorrak (Horkheimer, Adorno, 2009: 60-61).

Homerogandik gaur arte, Logosaren garapena eta Ilustrazioaren bidea bat izan dira, eta gizakia menderatzeko eta ustiatzeko modu asko eta sofistikatuak eman ditu. Menderatzeko joera hori dela-eta, biziki interesatzen zaigu Logosaren beste ezaugarri bat: sistema koherenteak maite ditu, eta munduko desberdintasun oro gorrotatu. Burgesia nagusitutakoan finkatu den sistemak, Kapitalismoak, Ilustrazioaren umea izanik, argiro erakutsi du joera hori. Nekez onartzen den baino urrunago joan da desberdintasun oro ezabatu nahian, teorian hainbeste maite duen gizabanakoa ere ez deus bihurtu duenez. Horregatik, Liberalismoaren muin ideologikoan omen dauden askatasun indibidualak, giza banakoaren errespetua..., lasto fitsa baizik ez dira:

Merkatuak trukean dabilen subjektuari bere jatorriaz ez galdetzeko mesedea egiten dio. Mesede hori, berriz, bere jatorritik dituen nolakotasunez ordaindu du subjektuak, nolakotasunok merkatuko salgaien ekoizpenaren mendean jarriz hain zuzen. Gizakiei zu zeu bat eman zaie, beraiena bakarrik, besteena ez bezalakoa, baina besteen berdina bihurtuko dela hobeto ziurtatzeko. Alabaina, zu zeu hori inoiz ez denez guztiz asimilatua izan, Ilustrazioak hertsapena atsegin izan du beti, baita liberal izan den aldian ere. Manipulatuta dagoen kolektiboaren batasunak banako singular bakoitzaren ukapena eskatzen du (Horkheimer, Adorno, 2009: 68).

Kapitalismoak euskalduntasuna gizabanako baten ezaugarri gisa ere ez du babestuko, ezta hizkuntza-eskubide indibidual den heinean ere.

Michel Foucault frantses filosofoak ere hitz egin digu boterearen alderdi horri buruz (Morey, 1986: 64-66). Botereak eta ezagutzak bat egiten dute; lotura estua dago haien artean. Ezagutzak xede bat du, zerbaiten jabe egitea, menderatzea, kontrola. Egia bera botereak sortua da, boterearen diskurtsoaz eratua, bere ezagutzaren emaitza. Botereak diskurtsoak sortzen baititu (ezagutza) eta, alderantziz, beste diskurtsoen ekoizpena oztopatu edo galarazten du (kontrola), adibidez, euskaldunen hitza.

Baina zein da ifrentzua? Botere-sarearen dentsitate handiko guneetatik baztertuta dauden hiztun-herriek, klaseek, herritarrek..., hitz batean, ahulek, hitz murritza dute, diskurtso eskasa, etenez betea, ezagutza txikia, kontzeptualizazio- eta abstrakzio-maila baxua, informazio gutxi, pentsamendu laburra. Katearen azken muturrean mututasuna dago, irudi baterako, aparteko txoko batean isolaturik geratu den erdi galdutako etnia bateko artzainaren antzera, erantzun bortitza hizkera posible bakarra duen hura.

Aitzitik, botere-gunetan kokatuta dauden politikariek, ideologoek, intelektualek, kudeatzaileek diskurtso sendoa dute, aberatsa, oparoa, hobeto artikulatua, koherenteagoa... Zergatik? Gizarte-sare osoaren lanketa intelektualetik edaten dutelako, eta horrela, informazio gehiago izateaz gainera, diskurtso ondo egituratu, konplexu eta mamitsu baten euskarria dagoelako euren jardunaren azpian. Gizarte-jarduera orok errutinak behar ditu, besterik gabe onartzen diren aurreiritziak, topikoak, balioespenak, jokabideak. Hori guztia dute beren alde intelektual, teknikari, politikari, kazetari eta ideologia ofizialek; hori guztia dute kontra alternatiboek. Horrela, horiek, sarritan, kondenaturik geratzen dira sistemaren ogi-apurretatik jatera (kristau-balioak, giza-eskubideak, berdintasuna, demokrazia, aurrerapena, ongizatea, razionalismoa...), apaingarrietatik diskurtsoa eraiki eta sistemaren kontraesanak agerian uztearren, baina beti ere, gutxi-asko, diskurtsoan bertan harrapaturik, botere-gune indartsuen logosaren mendean.

Euskaldunak, gero eta ahalmen txikiagoa duen nazioa mundua, sortzeko, eratzeko, antolatzeko, besteei eragiteko, baldintzatzeko, haietaz elikatzeko; gero eta diskurtso murritzagoa duen hiztun-herria, gero eta mutuagoa. Eta mutuaren bortizkeria ez da zilegi, horrek ere normaltasun jakin bat eskatzen duelako, diskurtsoa, boterea. Mundu anormala eta urria euskaldunena. Gogora ekar dezagun positibista logikoek emandako ikasgaia, hizkuntza eta mundua lotzen dituena (Wittgenstein, 1990: 123-124):

5.6. Ene hizkuntzaren mugek nere munduaren mugak adierazten dituzte. 5.621. Mundua eta bizitza bat dira. 5.63. Neure mundua naiz ni (Mikrokosmoa.)

Hizkuntzak mundua sortzen du, berbalizatuz. Hitza ez duenari mundua murrizten zaio, txikiagotu, mundu soziala behinik behin.

Normalizazioa, boterea berreskuratzea

Eta horixe da, hain zuzen, hitza galdutako hiztun-herriei gertatzen zaiguna, hizkuntzaren arloan bezala, baita ideien arloan ere. Hizkuntzaren soziologiatik maiz deskribatu denez, ordezkatze-prozesuan dagoen hiztun-herriak gero eta hizkuntza txiroagoa du (errepertorioa), ahalmen edo gaitasun eskasagoa, hala lexikoaren aldetik nola egituren aldetik ere, jakina, gizarteko funtzioak galtzearen ondorioz.

Esan gabe doa, funtzio-ordezkatze horrekin batera hiztun eta lurraldearen galera ere gertatzen direla, bai eta sakabanaketa demografikoa ere, indar zentrifugoek arian-arian zentripetoak gainditzen dituztelako, ez baitago hiztun-herriaren batasunari eusteko moduko botere nahikorik, botere-dentsitate sozio-politiko, sozio-ekonomiko eta kulturalik. Horrela, gero eta hiztun gehiagok isolaturik eta mutu ikusiko du bere burua, gero eta lurralde eta gizarte-eremu gehiagotan, sarritan hizkuntza bereko beste hiztun mutu batzuk ondoan dituela. Horixe geratzen zaigu Administrazioan, Osakidetzan, azalera handiko dendetan, unibertsitatean, tabernetan, lagunartean; horregatik ez dugu esparru horietan euskararen erabilera normalizatzeko bidean pauso argirik ez nahikorik ematen, asmo handiko nahiz txikiko planez, agintarien laguntzaz nahiz gabe. Normalizazioa duela hogeita bost urte uste genuen baino xede latzagoa da, bistan denez.

Nekez egiten dugu aurrera, legeek eta dekretuek ezarri eta aitortutako guztiagatik ere. Ezagutzaren datuak ez dira behar bezain magikoak. Bildu dugun eskarmentuarekin, ondo dakigu euskaldunen hizkuntza-eskubideak ez direla errealak, gehienetan, asmo onen adierazpenak baizik, eta Administrazioko hizkuntza-eskakizunen sistemak ez du kontrakoa erakusten. Thomas Hobbes-ek, XVII. mendeko ingeles filosofo ospetsuak, azpimarratu zuen eskubide politikoak botere subiranotik zetozela. Ziur aski, gehiegizkoa izan zen baieztapen hura, baina hein egoki batean, ez zaio arrazoirik falta: aginterik gabe eskubiderik ez. Eta agintariek azken bolada honetan aldarrikatzen duten hizkuntza-askatasuna, euskara askatasunez alegia, ahaltsuen eskubideak bermatzera zuzenduta dago eta: erdal espainiar nazioarenak.

Falta zaizkigun botere-guneak eta motak, gure sareari dentsitatea emango lioketenenak, ez dira Txepetxen gune sinbolikoaren bat bera (Sánchez Carrión, 1981: 27-37), gune sinbolikoa bere baitan biltzen duten arren. Gune sinbolikoa, berriz, haien efektua da, kultura-hizkuntzazko izari edo eremuan. Hizkuntzaren normalizazioak hiztun-herriaren normalizazioa ezinbestekoa du, funtsezko izari guztietan: sozio-politikoan, sozio-ekonomikoan eta kulturalean. Euskaldunok boterearen izari horiek berreskuratu ezik, ez dugu lortuko bat etortzea boterezko dentsitate nahikoa duten sare-erretikulekin.

Hizkuntzazko boterea, hortaz, hiztun-herriak bere mundua eratzeko eta gauzatzeko duen ahalmena da, beste ahalmen batzuekin elkarreraginean: Neure mundua naiz ni; nire mundua nire bizitza da; nire hizkuntzaren mugak nire munduaren mugak dira. Zer da normalizazioa azken finean? Hiztun-herriak boterea berreskuratzea, hizkuntzazkoa noski, baina, aldi berean, beste batzuk ere bai, bestela hitza ezin baita sortu. Beraz, normalizazioa, zentzu zabalean, alde anitzekoa eta konplexua da, botere-banaketa eta antolamenduari egindako erronka bat, edo bestela, folklorea, itxura, propaganda. Funtsean, ez da borondate onak konpondu beharreko zerbait, ez giza-eskubideekin edo berdintasunarekin lotutakoa, ez eta demokrazia, justizia, aurrerapen, ongizatearekin ere, nahiz eta gai horien eztabaidari ezin itzuri egin.

Normalizazioak, moda postmodernoaren aurka, boterearen arazoari adorez heltzea eskatzen du, gai hori saihestea orokortzen ari den garai batean. Botere erdalduna nonahi zalantzatan jarri gabe, baita euskal gizartearen barruan ere, ezinezkoa izango da aurrera egitea. Eztabaida politikoa ere bada, noski. Horiek horrela, modaren kontra, euskal hiztun-herriak euskal nazio bilakatu eta izaera horrekin jokatu beharko du, gutxiengo gisa, anitza, aldakorra eta gero eta abstraktuagoa den mundu batean. Euskal herria ez da oraindik behar beste identifikatu euskal nazioarekin, ez du behar beste kontzientzia politikorik. Nazioaren proiektua ez da gero eta hegemonikoagoak diren ideologia ahulen egitasmoen eremukoa.

JAKIN, “Administrazioko euskara planez haratago. Begirada berri bat Osakidetzako Planaren ebaluaziotik”

(2) Honetaz jardun nuen artikulu honetan:

Euskalgintzatik euskal gizartegintzara

Medikuntzako euskal ikasleek ia urtero adierazpen bat egin dute, zenbait aldarrikapenen ondotik. Begi onez dakusat ikasle euskaldunak aktiboak izatea, eta ez bakarrik euskaragatik: ikasle aktiboengandik profesional aktiboak datoz, eta halatan, normalean, profesional onak. Bozkarioz diot profesional euskaldunak onak izaten direla, batez ere lanbidean nahiz euskalgintzan aktiboak direnean, eta komunzki, biak elkarrekin etortzen dira.

Baina arranguraz ere dakusat urteroko gertakari hori. Argitu dezadan. Medikuntzako ikasleok ohiko aldarrikapenez haratago, badute fakultatetik irten eta elkarren arteko loturari eusteko asmorik? Medikuntzan erkidego bezala jarraitzeko edo nolabaiteko erkidego medikorik sortzeko xederik? Eta klinika euskaldunik edo euskal medikuen elkarterik? Unamuno beti baitago sapan gure artean, darabildan orain berak jaurti zigun metafora euskal herria historiatik bazihoala adierazteko: ibaiak itsasora nola, hala medikuntzako euskal ikasleak ere, goi-mailako euskal ikasketadun gehien-gehienen antzera, isuriko ote dira erdal munduaren itsaso zabalera eta bertan aienatuko? Horixe jazo da orain arte; goititu ezin dugun patua ote?

Nora ote goaz betiko arazoei betiko erantzun antzuak emanez? Nahikoa izaten dugu aldarrikapenik aldarrikapen ibiltzearekin, norbaiten kontra, gobernua dela, administrazioa dela, ez dakit zein alderdi dela, zein marka komertzial dela. Alabaina, oso gutxitan elkartzen gara bilgune nahiz sareak eraikitzearren, egitasmo komunak sortu, euskal mundua bilbatze aldera, hala nola euskal gune profesionalak, elkarren artean estekatu, amarauna ehundu… Arazoa ez da, bere baitan, hizkuntzazkoa —hizkuntza, berez, ez da ezer—, hiztun-herriarena baizik, hots, sozio-kulturala, sozio-ekonomikoa, soziopolitikoa, baina, gure osin beltzetik erantzun idealistak baizik ez dugu ikusten, hezkuntzazkoak, ideologikoak.

Euskal gizarte mota bat ia joan da, industria-iraultzaren aurrekoa, eta haren kultura ere hurrean dugu hiltamuzko arnasa estuetatik. Euskal gizartea bortxaz ebatsi digute, ordea, ez gakizkio, ekin, haren hausterretatik berriro hezur-mamitzeko lanari. Ia guriak egin du, badegu zeinek agindu izan zen Xenpelarren auhena, artean euskal gizarteak zutik zirauelarik, Axularrek, berriz, esango zukeen gisan: gure hemengo aldia egin hurran dugu. Ba ote da bigarren aldirik? Mundu honetan ez behintzat. Tronpatzen gara, geure burua eldarnioez nahastu nahi dugu. Lehenengoz, gure hutsuneak ezagutu behar ditugu, diagnostiko zorrotz eta oro hartzaile bat, serioa, benetakoa, eta estrategia egokia diseinatu: euskal gizartegintzarantz.

Alta, zer nahi dugu, benetan? Euskadi, euskotarren aberri —ez euskaldunena — independentea?, nondik ere baitator, erdal kulturaz gozatzen jarraitzea?, erdaldun lankide, senide, emazte, adiskide, tabernari, saltzaile, gogaide, ohaide… atsegin edo desatseginen artean bizi?, eta gero gure eguneroko patu narrasa aldiroko ekintza erritualez estaltzeko plantak? Hizkuntza baten azken fasea erritualizazioa omen da, pankartetan ikusten dugunez. Hein handi batean horixe da elkarte humanistek, ekologistek, internazionalistek, feministek eta X-ista ia guztiek inguru erdaldunetan egiten dutena. Testu erritualak, maizegi itzulpen eskasak, askoz kaltegarriagoak erdara hutsean argitaratzen direnak baino.

Ogi gogorrari haginak zorrotz ez da gure esaera kutunetatik bat, aitzitik, nahigo dugu negarrari eman esanez leku guztietan txakurrak ortozik dabiltzala, alegia, munduan bost mila hizkuntza desagertzear daudela, gizateriak altxor berreskura ezin bat galtzear dagoela, aberastasun ezinbesteko bat, sufrimendua dagoela… eta antzeko aieneak. Euskararen Egunetatik Egunetara bizi gara, urteroko ikastolen egunen artean, errudunak bilatzen, eraikitzeko kemen eta gogorik gabe. Gure konponbideak inori eskatzean dautza, gobernuei, erdaldunei, arerioei, eta eskatzen diegun hori beraiek euskalduntzen jardutea da. Ordea, hutsetik ez da ezer ateratzen, erdal gizartetik euskal gizartea. Gure egoeran, politika hedatzaileek —euskalduntzeak— huts egiten dute, erdal gizartean euskaldun estatistikoak sortuz, eta haien euskalki aizuna, erdara, estatistikera. Euskal mamia ments dugu.

Alferrik gabiltza liluraturik, eta lagun ditugu politikari eta sindikatuko kide asko ez ezik, baita frankotiratzaileak ere, hots, bakarrik diharduten horiek. Gustuko dituzte halakoak euskal hedabideek. Medikuntzan bada alerik. Ukendu magikoak eskaintzen dizkigute osasungintzan euskal mundua hutsetik sortzeko, hala nola historia klinikoa euskaraz jartzea, osasun-kudeaketaren sistema informatikoak (Osabide) euskalduntzea… Lourdesko Andra Mari ere hor dugu gertu. Beharrik. Hamaika arao ikusita gaude, eta ondo dakigu horiek, berez, ez garamatzatela inora, gure gabeziak, sozio-estrukturalak direlarik, larriegiak baitira perla horiei dirdira ateratzeko. Administrazioan hamaika inprimaki eta aplikazio elebidun ikusita gaudelarik, ondo dakigu hortik ez dugula euskal gizartegintzan aurrera egiten. Alferreko gastu handiak, ez dugun denbora xahutzea.

Geuk atera behar dugu ateka honetatik, eta ondo etorri laguntzei. Funtsezkoena, norabidea aldatzea da, zuhaitz ia ihartuaren kimu berriak ez daitezen alferrik gal, belaunaldi berriak tai gabe gesaldu diren bezala. Medikuntza-fakultateko kimu berriak, urtero, ia ezdeus bihurtzen dira unibertsitateko aldia burutu eta atoan. Hainbat goi-mailako profesional euskaldun erdal munduan mutu, urtu eta ezkutaturik! Hor dugu gure arazoaren benetako neurria. Utikan eldarnioak, atzipe eta ziriak! Euskalgintzak ezin du horrela jarraitu, inflexio-puntua behar du. Euskal gizartea berreraikitzeko balio ez duenak ez du balio: horra hor neurria.

Erabili.com, 2015-02-10 / 07:00

Estreinakoz Berria egunkarian argitaratua, 2015-02-05ean.

(3) Gai honetaz artikulu honetan jardun nuen:

Inkisizio berria

Bibliak hilketa-andana batez ematen dio hasiera zibilizazioari: Kainek eta ondorengoek hiriak eraiki eta industriak garatu ei zituzten, hainbat gerla zirela bide. Neolitikoan gaude. Arkeologiak eta arteak berretsi dute hasiera hori: herriak eta baliabideak, boterea bera, bortxaren bidez kontzentratu dira, halako moldez non konkistatu eta menderatzeko eskubidetik sortu baitira estatuak, inperioak eta zuzenbidea. Ondoren botere-antolakuntzaren diskurtso legitimatzaileak datoz, eta mundu guztia behaturik dago diskurtsoa sinestera, bizirik iraun edo gizartearen etengabeko lehian aurrera egingo badu. Botereak askotariko aldeak ditu, baina bortxa da eragingarrienetariko bat. Norbaitek, bortxaren boterea galtzen duenean, ziur mendeko bat sortu dela, banako nahiz erkidego izan.

Heraklitoren aburuz (k.a.VI-V), gerla gauza guztien iturburua da, eta ahoberokeria gorabehera, ez dirudi sobera tronpatu zenik. Bortxa, boterea denez gero, eraikitzaile eta antolatzailea da, haustura eta jauzi historikoak eragin, indarrak desorekatu, indar berriak askatu, bilbatu eta trenkatu. Bortxa, eiki, sakratua da, legearen hasierako eta azken buruko bermea, bera gabe gizartea desegiten delako (Hobbes, XVII). Horrela, agintaritzaren diskurtsoak erlijio-kutsua du eskuarki, jainko txiki bat denez gero. Berari aurre egitea, delitua ez ezik, bekatua da, Elizak beti gogoratu digunez, eta larriena bortxaz eginez gero, jainkozko ahalmenik behinena sekularizatzen baitu. Agerian edo gibelean, botere politiko-ekonomikoak bortxa non datzan erakutsi behar izaten du (si vis pacem para belum).

Gerlak historian izan duen balio fundatzaile-eraldatzailea hizpide izan da garai guztietako pentsalarietan. Hegelek (XVIII-XIX) esaldi batean laburtu zuen: gerla historiaren emagina da. Eta denboraz zein tokiz hurbilago, horra hor Ortega y Gasseten (La rebelión de las masas) zenbait iritzi, gerlaren balio historiko eta herri indartsuen eskubideari buruz. Hala irudi du ezen bortxa higuin zaion moralistak, historiaren irakasbideari badarraio, ehiztari fruitu-bilatzaileen gizataldeekin egin behar duela amets, gizartea sortu aitzinekoaz hain zuzen. Bortxa historiaren arragoa. Arranoa hegaldaka doa gure gainetik, agintari nahiz herritar xehe, denok nolabait baikara ahul edo indartsu, erasotzaile eta biktima, noizbait eta nonbait, beti baitugu norbait ustiatzeko edo menderatzeko.

Nazioen emagina bortxa delarik, gerla artean hasi eta mamitzen da. Aurkariaren aurkako borroka du mito fundatzailerik behinena, antzinako herrietan natura, nazio modernoetan, izterbegia. Horrela, oroimen historikoak oinarrizko elkartasuna sortzen du: arbasoen guduak eta isuririko odola independentzia jadetsi eta eusteko, heroi-martirrek sinbolizaturik (J.Aranzadi, El escudo de Arquiloco). Beraz, nazioak atxikipen heroikoa galdatzen du, sinbolikoki bederen, halako moduan non armada baita nazioaren sinbolorik behinenetariko bat. Halatan, nazioa bera sakratua da, sinestunen erkidegoa, gizabanakoa lotu eta mito heroikoekiko identitatez transzenditzen duena. Elizaren sakrotasuna nazioari transferitzen zaio, odolezko liturgiaz batera, itxuraz asko ateoak diren arren. Horregatik, Frantzian babesturik dago Mahoma terrorista deituz milioika pertsona gogor iraintzea, frantses islamiar anitz, baina delitu larria da frantses bandera destainaz erabiltzea; Espainian berdintsu. Eta, hala ere, espainiar hainbat intelektualek lotsagabeki gaitzesten dute eusko nazioaren erlijiozko oinarri odoltsua.

Herri baketsu honek, bere eraikuntza nazional gorabeheratsuan, bost gerla ezagutu ditu laurogei urteko epean, nondik etorri baita Euskal Herri arrakalatu, zatitu eta sakabanatua, maizenik arerio edo arrotz agitu baikara: Konbentzioko gerla (Gipuzkoa eta Iparraldea gainerakoen etsai), Napoleonen Frantsestea (Iparraldea versus Hegoaldea), Karlistadak (Hegoalde osoa baturik, Iparraldea urrun), 1914ko Europako gerla (Iparraldea frantsestu, besteak arrotz), 1936ko gerla (Nafarroa eta besteak buruz buru). Karlistadak izan dira, bada, naziorako urrats bakarra, gainerakoak, ordea, gehiago lerratu dira Frantzia eta Espainiaren alde. Frankismoan, berriz, ezker abertzaleak eutsi dio jaidura nazio-eraikitzaileari, eta eusko nazionalismoa zatitu den arren, oro har, abertzaletasuna indarturik jalgi da. Espainiar estatuari bidezko bortxa legitimoa ukatuz beste gune sinboliko eta legitimitate bat eragin du (Aranzadi, 2001), halakoa non eusko nazioa mamituz joan baita.

Zorionez, abertzaleak ohartu dira sarri bortxa ez dela egokia, are gutxiago edozein modutakoa, eta hartara tokia eskatu dute sistema politiko zindoan. Noski, bidean ez lukete eragozpenik kausitu behar, zeren, teoria politiko modernoan, estatu demokratiko batean legeari atxikitzea nahikoa baita jokoan partaide izateko; itxuraz, edonori aitortzen zaio erlijio- eta kontzientzia-askatasuna, fedea eta etika gai pribatuak direnez geroztik. Demokrazian betebehar bakarra arauak betetzea omen da. Alabaina, hara non abertzaleei etika, fede, erlijiozko oinarri jakin bat eskatzen zaien, Eliza batean edo Erdi Aroan bageunde legez: damua erakutsi, barkamen-eskea, kaltea aitortu, zoru etikoa… Etika kantiarraren ustiapen makurra, erlijio-airez ezinbestez, etsaia harrika erabiltzeko mozorroa. Ultramontanismo eta prakmatismo falta hori hagitz espainiarra da, txaranga eta panderoa bezala. Ostera, ez dirudi azalpen horrek Inkisizioaren berpiztea osoki argitzen duenik.

Gobernuko alderdiak ez bide du epe laburreko onurarik abertzaleen integraziotik, are gutxiago hauteskundeei begira, berak elikatutatiko muturreko eskumaren presiopean. Inguruabar horietan aukera hobea dirudi esku gogorrez abertzaleen zatiketa eragiteak ezen ez norberarena. Alta, badagoke interes sakonago bat, denak ez baitira itsu Espainiako zerupean. Izana ere, Estatuak presoak direla medio lortuko balu eusko zutabe heroikoa deabrutzea, abertzaletasunaren ardatz sinbolikoa eraitsiko luke, eta ez luke iraungo espainiar eraikuntza heroiko-sinbolikoak besterik (Pelayo, Cid, Errege Katolikoak, txapel okerrak, La Roja, martir berriak). Triskantza mitiko-sinboliko hori kaltegarri liteke jelkideetan eusko nazionalista direnentzat ere.

Inkisizioak eusko nazionalismoa sutara bota nahi du, autofede nazional batean horditurik. Nolanahi ere, suzko joko hori apustu handinahi bezain arriskutsu dateke. Abertzaleek Frankismoan erakutsiriko trebetasunaz jokatzen balekite, eta horrela, judoaren gisara, erasotzailearen mugimenduari eutsi eta baliatu bera erorarazteko, indarturik ilki litezke berriro ere, eusko konplexu sinbolikoa arnasberriturik.

Berria, 2014/3/30

_________________________________________________________________________________________________

Euskararen biribilgunean

2016-04-08/ 08:44 / Joxemari Iraola Aranzadi

Joxemari Iraola

Zorionez Patxi Saezek eragindako debateak jende askoren iritziak jarri ditu mahaigainean eta mugimendua sortu du euskalgintzaren hausnarketan. Ez dut uste nire iritziarekin ekarpen berririk egitera noanik eta ez nintzateke lerrook idaztera ausartuko berak eskatu izan ez balit.

Tira, behin gonbidapena onartuta, Patxik berak egindako ekarpenak sortutako hausnarketetatik hasi beharko da. Bi sentimendu kontrajarri. Lehen sentimendua, ur freskoa lehorte garaitan. Ez euskalgintzan, ez hizkuntz soziologian/soziolinguistikan ez nituen aspaldian ez ideia berririk, ez planteamendu berritzailerik ezagutu. Gustura irakurri ditut Patxi Saezek elefantearen metafora erabiliz, euskararen normalizazio prozesua bidegurutze batera iritsia omen den honetan, etorkizunerako proposamenak hausnarketa serioen gainean aurkeztuta. Bere proposamena (asko) laburbilduz bere “Elefantearen paradigma ikusi” testuan egileak berak jasotzen du Pruden Gartziak aipatutakoa berridatziz: “Patxi Saezek eskatzen duena iraultza zientifiko bat da, elefantea ikustea eta elefantearekin zer egin erabakitzea. Eta elefantea, Patxi Saezentzat, lan-munduaren euskalduntzea da”.

Orain arte esandakoaren gainean bi kontzeptuk pizten dute nire interesa: bata bidegurutzea, bestea paradigma. Lehenengoari dagokionean, eta metaforen erabilerekin jarraituz, nik bidegurutzearena baino biribilgunearen irudia erabiliko nuke. Biribilgune oso konplexu batean sartuta gaudela irudikatzen dut. Ez dut azpiko irudia umore toke bat emateko asmoarekin jartzen, baizik egungo hizkuntz egoerak (eta ziurrenik beste normalizatu beharreko hainbat gizarte fenomeno ere) aurrera egingo badu(te) hurrengo urratsak zeintzuk diren pentsatzerakoan sentitzen dudana adierazteko baizik; hau da egoeraren konplexutasuna. Saiatuko naiz aurrerago sakontzen ideia honetan.

Bigarren kontzeptuari, paradigmari dagokionez, magnitude handiko gaia jartzen da mahai gainean. Sistema oso bat ikusteko eta aztertzeko, oinarriaz eta moduaz aritzea suposatzen du. Alde horretatik, eta bi kontzeptuak elkarrekin lotzeko saiakera egin nahiaz, biribilgunearen irudia egokiago deritzot bidegurutzearena baino paradigmen dimentsioa duen gaiaz aritu behar bada, konplexutasuna hobeto islatzen duela pentsatzen dut. Hau da, behin paradigma aldatu beharra ikusten bada, errealitate konplexuago batek aurkezten digun egoerari erantzuteko izan dadila. Dena dela, paradigma kontzeptuari dagokionez, hau aldatzeko garaia iritsi dela esaten denean planteamendu egokia dela aitortu behar da.

Laburbilduz, batetik, egungo gizarte oso konplexuan euskara biribilgune korapilatsuan sartua dago eta irteera egokiarekin asmatu nahi bada ongi pentsatu eta planifikatu behar da. Orain arte, bidegurutzera iristen ginen bakoitzean ezker-eskuin (paradigma zaharra) begiratzen genuen. Paradigma aldatuz helburua ongi planifikatzea bada, biribilgunea goitik behera (eta ez ezker-eskuin) begiratu beharko da. Gure biribilgunearen grafikoaren nondik norakoak ulertzeko goitik ez bada, zaila izango da osotasuna behar bezala ikustea eta norabide egokiari dagokion irteerarekin asmatzea. Horraino ados.

Loturarik aurkitzea zail egiten zaidana ordea, paradigmaren aldaketa eta hizkuntzaren eremu funtzional bat (lan munduarekin) elkarrekin harremanetan jartzea da. Berriro ere, ezker-eskuin begiratzen ari garela iruditzen zait eta nik paradigma aldatzea esan ohi denean, zientzian behintzat, perspektibaz gain, ikuspegiaz gain, begiratzeko modua ere aldatzea ulertu izan dut. Beste hitz batzuetan esanda, hizkuntzaren normalizazioari aurre egiteko paradigma aldaketaren beharra aldarrikatzea eta hortik ondorioztatzea lanaren eremu funtzionalera begira jarri behar dugula, iruditzen zait terminoen adierazten duten mailen arteko inkongruentzia dela. Paradigma aldaketaz ari garenean eremu funtzional guztiek osatzen duten sistema osoaren aldaketaz ari garela ulertzen dudala, esango nuke.

Patxi Saezek egin eta eragindako ekarpenek bi sentimendu kontrajarri sortzen dizkidala aipatu dut arestian eta ez naiz ahaztu bigarrenaz. Bigarren honi dagokionez, testuaren irakurketak, euskararen inguruko hizkuntz soziologian/soziolinguistikan testu asko irakurritakoan sentitu izan dudan ikuspegi globalago eta diziplinarteko baten faltaren sentsazioa sortarazi dit.

Hizkuntz normalizazioaz ari garenean, hizkuntz politikaz ari gara eta hizkuntz politika horiek, gizarte eremu eta subjektu guztiei eragiteaz ari gara. Horrek beste modu batean esanda aldaketa/transformazio soziala eragin beharraz hitz egiten ari garela esan nahi du eta ezinbestean aldaketa sozial horiek hizkuntzari berari dagozkion faktoreez gain, beste gizarte faktoreak ere kontuan hartu beharko lituzke. Askotan hitz egiten da euskararen normalizazioaz edo hizkuntzak presentzia duen eremu funtzionalez, baina gizarteko beste faktoreengandik bereizita baleude bezala.

Euskararen etorkizuna aurreikusteko eta planifikatzeko saiakerak ezin ditu alde batera utzi egun gizartean eragiten ari diren beste hainbat faktore eta prozesu. Adibide batzuk burura etorri ahala jarriz: merkatuaren zentralitatea gizartearen eta politikaren antolaketan, lan harremanen aldaketak, gizarte egituraketa berria (famili formen aldaketak, klase ertainen murriztea,...), norbanakoen identitateak sortzeko iturri ezberdin eta ugariak, gizarte fragmentazioa, indibidualizazioa, nazioarteko harremanen ondorioak (modu ez hain leungarrian esanda migrazioa, populazio mugimenduak), komunikaziorako teknologia berrien ondorioak gizakien arteko harremanen eraketan...

Ez du imajinazio asko behar irudikatzeko hizkuntzaren eremu funtzionala bat (irakaskuntza), migrazio prozesuekin (etorkinak) nahastu eta komunikazioaren teknologia berria bezalako gaiak edo identitatearenak elkarrekin jartzen direnean, eta ikastetxe (edota ikastetxe mota) arteko konparaketa egiten badugu, horietatik ondorioztatuko diren ikasleen hizkuntz gaitasunak oso modu ezberdinekoak izango direla, gainera zuzenean erabileran eragingo dutenak. Ariketa bera egin daiteke lan munduarekin ere edo beste eremu funtzionalekin ere.

Ziurrenik oso ikuspuntu orokorra da, baina iruditzen zait iraultza zientifikoaz, paradigma berriaz, bidegurutzeez/biribilguneez eta prozesuez ari bagara magnitude bereko begirada dagokiola. Aipatutako guzti honengatik jarri dut goian biribilgune konplexuaren irudia, goitik begiratuta oso garai aldakor eta lainotsuak ikusten ditudalako. Laino asko eta haize indartsuek eraginda azkar mugitzen direnak.

Patxi Saezen proposamenera (lan munduaren eremu funtzionalera) bueltatuta, kalkulu ariketa bat egitea bururatu zait. Egia baita gure gizartea lanaren inguruan oinarritua dagoela eta balio kualitatibo handia duela, baina ez da gure elefantea gizarte bizitzan lirudikeen bezain handia. Nire estimazioen baitan EAE¹ko biztanle guztiek urtean bizi dituzten 100 ordutatik² 15 (puntu pare bat gora-behera) inguru zuzentzen dira lan mundura. Kontuan izan, EUSTATen 2015eko datuen arabera, populazio aktiboaren (1.0272.000) %12,9a langabezian zegoela eta pasiboak (EAEko biztanleriaren %52,7ak) ez zuela lan egiten. Langile horiei administrazioan eta irakaskuntzan (lehen eta bigarren hezkuntzan) lan egiten dutenak kendu beharko litzaizkieke eremu funtzional horietan euren hizkuntz planak abian dituztelako (edo besterik gabe euskaldunduta daudelako) bere urteko lan jardunean. Beraz, elefantea sinbolizatuz aipatzen den eremu funtzionalaren urteko lan orduen pisua hori da ez gehiago, ez gutxiago (egia den arren kualitatiboki eremu funtsezkoetako bat dela). Ez dut hau aipatzen lan eremua lehentasunezkoa ez dela baieztatzeko, soilik hizkuntzaren eremu funtzional horretan ziurtasun linguistikoa eskuratzearen bidez lortu asmo den hizkuntzaren beharrezkotasuna oraindik ere oso motz geratuko liratekeelako baizik.

Ondorioz, EAEko biztanle guztiek urtean bizitzen dituzten ordu guztien %15a lan munduan egindakoak badira, zertan betetzen dituzte gainontzeko ordu guztiak? Hau da, EAEko biztanleek urtean bizi dituzten ordu guztien %85a zertan ematen dituzte? Nire ustez paradigma berriak galdera horri erantzuteko gai izan beharko luke, errealitatearen irakurketa osatu bat nahi izanez gero, gerta baitaiteke aldi berean eremu funtzional bat baino gehiagotan aritzea nahasita/batera.

Bestalde, orain arte gizarte faktoreez, eremu funtzionalez, paradigmez, eta abarretakoaz aritu gara, baina badago beste puntu bat orain arte aipatu ez den arren, garrantzi itzela duena: agente sozialak. Horiek, metaforarekin jarraituz, biribilgunearen barruan dauden beste gidariak eta autoritateak (araua egin eta betearazteko gaitasuna dutenak) dira, goitik begiratuta dinamikotasuna ematen diotenak egoerei.

Gaian sakontzea saihestuz, baina aipatu gabe ez uztearren, alde batetik hiztunak/hizkuntz komunitatea ikusten dut eta, bestetik, (gure kasuan zinez definitzen zailak diren) erakundeak (agintea/boterea/estatua). Horietaz jabetzea eta hizkuntz politikak eta horiek bideratzeko planetan nola txertatzen eta konbinatzean asmatzeak ere balio beharko luke errealitateari aurre egiteko. Horra hor, beraz, nire ustez, paradigma berriak eskaini beharko ligukena.

Amaitzeko, esandako guzti honetatik ateratzen ditudan ondorioak oso modu sinplifikatuan ondokoak dira: batetik, gizarteak aro oso aldakorrak bizi dituela eta horietan eragina duten hizkuntzaz gaindiko faktore eta prozesuak kontuan hartu behar direla hizkuntz normalizazioak eskatzen duen adinako gizarte aldaketa eragin nahi badugu.

Bigarrenik, hizkuntz normalizazioaren definizio berria egin beharra sumatzen dut, paradigma berriak mahai gainean jarriko dizkigun galderei erantzun bat aurkitu nahi badiegu. Ziurrenik onartu beharko da hizkuntz guztiak ez direla berdinak, eta eremu funtzional guztiak berreskuratzea zaila edo ezinezkoan izango dela.

Azkenik, ez da nire asmoa mezu negatiborik ematea, baina bai prozesu mantsoa izango dela ikusaraztea. Egungo errealitatea, arrisku eta aukera berriekin ikusten ditut eta horiei aurre egiteko Patxi Saezek sortu duen ezinegon intelektual hau guzti horren onerako baino ez dut ulertzen.

Amaitu aurretik, ez nuke aipatu gabe utzi nahi Euskaltzaindiak euskara biziberritzeari buruzko gogoetari jarraipena emateko lantaldea sortu izanak poz handia eragin didala eta handik plazaratzen diren berri, ideia eta eztabaidagaiak jada irakurtzeko zain nagoela.

Animo Patxi eta mila esker elur bola hau aldapa behera bultzatzeagatik!

(JOXEMARI IRAOLA ARANZADI Lezoko Udalaren euskara arloko arduradun teknikoa da)

Oin-oharrak:

1.- EAErekin soilik egin dut kalkulua, helburua eremu funtzional horren ordukako estimazioa egitea baino ez zelako. Bai Nafarroan, bai Iparraldekoak 'grosso modo' datu bertsuak izango dira.

2.- Kalkulua horrela eginda: EAEko Biztanle guztiak bider 16 ordu (lo egiteko 8 ordu kenduta), bider 365 egun (urte bat). Urteko lanorduak kontabilizatzeko berriz, populazioa aktiboa bider 2.000 ordu, normalean lan hitzarmenak ordu gutxiagoak izan arren.

_________________________________________________________________________________________________

Hizkuntz politikaren porrota eta euskararen etorkizuna

2016-04-11 / 12:14 / Jose Mari Pastor Gonzalez

Jose Mari Pastor

Euskara sustatu beharra dugu. Nola, ordea? Zeren bidez? Borondate hutsez ikusi dugu nolako emaitzak lotu ditugun eta lortzen ari garen. Legez, dekretuz? Hori ondo dago, baina uste dut kohesio eta bake soziala gogoan jarri diren politikek muga jo dutela. Agian, garai batean komenigarriak izan zirela esango dute. Dena den, gaur egun badakigu zer eman duten eta zer ez. Agortu egin dira.

Lan munduan euskararen beharra piztea aipatzen duzu zeure artikuluan. Horixe, hala egin beharko genuke. Hala ere, nahikoa izango litzateke hori? Euskal administrazioan euskara beharrezkoa da zenbait postutan jarduteko, baina hizkuntza eskakizunek ez diete enplegatu guztiei berdin eragiten. Den-denak, lan merkatuak hala behartuta, euskaldunduko balira, ederto. Orduan edozein bulego edo egoitza publikotara joan –berdin dio Osakidetza edo Industria saila– eta euskaraz egiteko aukera izango genuke. Baina hortik aurrera, zer? Funtzionario horrek, behin bulegotik irten eta gero, nola jokatuko luke? Beharbada erdaraz egingo liguke lanetik kanpo, euskararen beharrezkotasunaren zamatik aske.

Kontua da: euskara ikasi eta gero, nola lortu, nola motibatu, bultzatu pertsona hori gurekin kalean ere euskaraz egitera? Zer elementu emozional garatu edo txertatu behar da langile horrek euskararen eremura salto egin dezan? Horixe izango litzateke egoera onena, idilikoa. Beno, lanean euskaraz jarduten badu, nahikoa lortu dugu. Dena den, ez da nahikoa. Gero pertsona horrek egingo duen hizkuntza aukerak gure komunikazio eremuari eragingo dio, eta hori, ahal dela, euskararen alde izan dadila lortu beharko genuke. Nola, baina?

Hemen ageri da zuk aipatzen duzun gatazka kontzeptu hori. Izan ere, erdaldun edo euskaldun bat Alemaniara edo AEBetara badoa lan egitera, logikotzat jotzen du bertako hizkuntza ikasi beharra, derrigorrezkotasuna, lan egiten hasteko. Eta behin hori lortuta, ez du arazorik lankideekin, lagunekin eta kaleko jendearekin hizkuntza horretaz segitzeko. Ez du hizkuntza hori mespretxatzen, “inposatu” egin dioten arren. Ez du hizkuntza hori gorrotatzen. Behar-beharrezkoa du, biziraupen kontua da, eta azkenean horretara egokitu, moldatu beharrean dago. Hemen, ordea, hutsaren hurrena da euskara, plus bat, zama bat, askoren iritziz. UPNko morroi horren antzean pentsatzen dute herritar askok. Zertarako ikasi euskara, komunikazioa denok menperatzen dugun lehen hizkuntzan bermatuta badugu aldez aurretik? Inork ez du zalantzarik lana aurkitzeko ingelesa behar dela, eta gustura asko hartzen dute hura derrigorrez izatea. Baina euskara…

Hemen gazte batzuk daude, euskara gustatzen ez zaiela esaten dutenak. Entzun egin diet. "Ez zait gustatzen", diote. Zergatik ez? Eskolarekin, derrigorrezkotasunarekin, nota batekin lotuta doazelako? Edo euskara bera delako, euskarari buruzko pertzeptzioagatik, euskararen beharra ez dutelako, erdara badutelako komunikazio tresna nagusi? Oraindik ez diot entzun etorkin marokoarren edo bulgariarren umeari "erdara ez zait gustatzen" edo "erdara gorrotatzen dut". Eta agian gorrotatu egiten dute, baina ikasi ere bai, beste erremediorik ez dutelako sozializatzeko, lagunekin hitz egiteko, lana aurkitzeko.

Zer egin horren kontra? Burua makurtu? Bai, askotan horra garamatzate. Nekagarria da han eta hemen euskaraz egiten hastea, aurrekoak nola erantzungo dizun jakin gabe. Etsigarria batzuetan. Goizeko bederatzietan hasi behar duzu borrokan, “gatazka bila”, autobus gidariari euskaraz zerbait galdetu, eta hark igoal modu txarrean erantzungo dizulako? Ez da atsegina. Baina beste kontu batzuk esan eta egin daitezke, jendeak, erakundeak eta enpresak ikus dezaten. Esaterako: Donostiako jatetxe batean karta ematen dizute. Espainolez, ingelesez eta frantsesez idatzita dago. Eta begirunez galde daiteke –nik egin izan dut, ez beti hori ere egia da–. “Aizu, hau euskaraz ez duzue? Eta hemengo jendeak ez du karta euskaraz irakurtzeko modurik?” –'eskubide' hitza esanez gero, erne bazterrak, 'zapaltzailea' deitu diozu, gatazka bila ari zara eta! –. Eta orduan hark zer erantzuten duen, zeuk duzu azken hitza. Beraiek libreak dira kanpoko turistaren hizkuntzari hemengo berezko hizkuntzari eta hiztunei baino errespetu handiagoa izateko eta erakusteko. Era berean, norbera libre da, gu ere libreak gara kanpoko bezeroei bertokoei baino errespetu handiagoa dien bertoko dendari edo tabernariari dirua emateko edo ez. Baina, jakina, gu halakoak egiten hasten bagara, geu gara liskartiak, erasotzaileak. Mezu hori saldu digute, eta guk irentsi.

Euskararen beharra sentitu eta sentiarazi egin behar diogu gizarteari. Kanpaina instituzionalak ondo daude, baina ez dira nahikoa. Beste alde batetik, badago beste kontu bat, kezkaz erreparatzen diodana. Zenbait abertzale eta independentistaren artean gero eta gehiago hedatzen ari den ikuspuntua: euskararen ezagutzaren erlatibizazioa. Orain, kontsentsu bila joan behar dugu, zubiak eraiki, independentzia lortuko badugu. Euskarak ez omen luke oztopoa izan behar independentziarantz abiatzeko bla, bla, bla. Malgutasuna, errespetua, begirunea. Eta nik neure buruari galdetzen diot: “Inoiz baztertu dugu inor euskal gizartean, kuadrillan, herrian, euskaraz ez jakiteagatik?”. Alderantziz. Eta zer lortu dugu buenismo horrekin? Besoak zabalik hartu dugu pertsona hori, eta berak erdaraz dantzan jarri gaitu. Haietako asko hemengoak dira, hemen jaioak, baina ez dira konturatu edo ez dute konturatu nahi izan hemengo egoera linguistikoaz. Batzuk 'de paso' daude, baina azkenean bikotekidea aurkituko dute hemen eta Markinara joango dira bizitzera. Eta etxeko bizilagunen administrazio bileretan erdaraz egiteko eskatuko dute, haiek 'de paso' daudelako. 'De paso' beti, Eta guk, tonto txepel legez, erdaraz egingo diegu, erdaraz egingo dugu geure artean, kulpa sentimendua, gatazka konplexua barneratuak ditugulako. Zenbateko garrantzia ematen diogu, benetan, euskarari?

Izan ere, orain euskara gure lehen, goreneko lehentasunen artean ez jartzeko eskatzen hasi zaizkigu. Jarrera edo eskaera hori tranpa galanta izan daitekeela uste dut. Zintzoak izanda, inoiz egon da, inoiz jarri dugu euskara eguneroko praxian lehen postuan? Teorian bai, baina gero txakurraren putza –salbuespenak salbuespen, jakina, eta salbuespen horiek taliban linguistikotzat jotzen ditugu, ez soilik erdaldunek, euskaldun askok ere bai–. Orduan, nire galdera da: besterik egin behar dugu? Malgutasun, tolerantzia, errespetu ekintza eta jokabide gehiago? Orain artekoekin zer lortu dugun ikusita… Baina tira, kopla horrekin datozkigu azkenaldi honetan.

Bide luzea dugu, baina ez dugu etsi behar. Hala ere, ukaezina da batzuetan nekagarria izaten dela. Toledo edo Amiens-ekoak izango bagina, espainolez edo frantsesez hitz egingo genuke modurik naturalenean, berez, besterik gabe, geure buruari galdetu gabe hizkuntza behar adina maite dugun edo ez; haren alde zer egin dezakegun pentsatu gabe. Hitz egin besterik ez genuke egingo, azalpenik eman gabe. Eta gurera etorritako batek edo hemengo batek gure hizkuntza ikasi nahi ez badu, hor konpon, ez genuke kontzientzia kargurik izango hari espainolez edo frantsesez egiten segitzeagatik, gu errudun sentitu beharrean. Gainera, egoera irreala izango litzateke. Espainola edo frantsesa ikasiko ez zuen lagun hori baztertuta egongo litzateke gizartean. Hizkuntza horren beharra izango luke bizitzeko, lan egiteko, komunikatzeko. Baina hemengoak gara eta hemen bizi gara.

Tira, ez naiz gehiago luzatuko. Hausnarketa eskatu didazu eta hementxe duzu, ba. Esan bezala, bide luzea dugu aurrean. Ruperrek ondo azaltzen du: “Euskaldun izatea zein nekeza den”.

Besterik ez. Animo eta eutsi horri.

Besarkada bat, eta hurrengo batera arte, Patxi.

(JOSE MARI PASTOR GONZALEZ kazetaria eta Euskal Herriko Unibertsitateko irakaslea da)

Patxi Saez

2026(e)ko otsailaren 12(a), osteguna

Elefantearen paradigma ikusi

Elefantea, autoritatea, zorua eta beste.

Egundoko ekarpena.

Elefantea gidari ona da.

Paradigma berriaren osagai funtsezko batzuk.

Une egokia izan daiteke euskalgintzak hurrengo urratsak emateko

Euskararen errota

Nola bihurtuko dugu euskara euskaldunez osatutako gizartearen hizkuntza nagusia, lanerako edota beharrerako hizkuntza gisa baliorik ez duen bitartean?

Zutabeek etxeari eutsi gabe teilaturik ez, edo lan-munduaren garrantziaz

Euskararen biribilgunean

Oin-oharrak:

Hizkuntz politikaren porrota eta euskararen etorkizuna

iruzkinik ez: